ԱՐՏԱՇԵՍ ԳԵՂԱՄՅԱՆ. ՄՏՈՐՈՒՄՆԵՐ  ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎՈՒՄ ՔՆՆԱՐԿՎԱԾ «2017 ԹՎԱԿԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ ՇՈՒՐՋ

22.11.2016, Իրավունք

22.11.2016, Հայոց աշխարհ

Նոյեմբերի 17–18-ին Ազգային ժողովի ամբիոնից «2017 թ. պետական բյուջեի մասին» օրենքի նախագծի քննարկման ժամանակ հնչեցին խիստ գնահատականներ: Բայց ուզում եմ նշել, որ ավելի խիստ գնահատական է  հնչեցրել Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ, հարգարժան Սերժ Ազատի Սարգսյանն իր վերջին հարցազրույցում, այն է՝ «Ռոսիա սեգոդնյա» միջազգային լրատվական գործակալության գլխավոր տնօրեն Դմիտրի Կիսիլյովին տրված բացառիկ հարցազրույցում, որը ս.թ. նոյեմբերի 16-ին` երեկոյան տեղադվել էր Հանրապետության Նախագահի էլեկտրոնային կայքում, իսկ հաջորդ օրը առավոտյան՝ «ՌԻԱ նովոստի» ՌԴ Դաշնային տեղեկատվական գործակալության կայքում: Շատ լավ էր, որ ՀՀ կառավարության տնտեսական բլոկի ղեկավարներն Ազգային ժողովում էին, և ես նրանց ծանոթացրեցի ՀՀ Նախագահի այդ գնահատականի հետ: «Մեր ցուցանիշները չեն բավարարում ո՛չ մեզ, ո՛չ Հայաստանի քաղաքացիներին։ Նրանք ավելին են պահանջում, մենք, նույնպես, ավելին ենք ցանկանում։ Ես հուսով եմ և կարծում եմ, որ մենք գնում ենք դրան … », – ասաց ՀՀ Նախագահը:

Հիմա որ մենք, իրոք, գնանք դրան, պետք է հասկանանք՝ ի՞նչն է խոչընդոտում մեր երկրի տնտեսական բուռն զարգացմանը, ոչ թե տարեկան 2–3 տոկոս տնտեսական աճ ապահովելուն, այլ՝ բուռն զարգացմանը: Նոյեմբերի 17-ին հարգարժան պարոն Ջավադյանը ԱԺ-ում ինձ մի տեղեկանք տվեց՝ «Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսական համակարգի զարգացումները վերջին 8 տարիների ընթացքում»: Ես ուզում եմ այդ տեղեկանքից մի քանի նախադասություն մեջբերել: Այսպես. «Վերջին 8 տարիների ընթացքում բանկային ակտիվները միջինում տարեկան աճել են մոտ 21 տոկոսով, վարկերը՝ 22 տոկոսով, ավանդները՝ 21 տոկոսով (2007 թ. համեմատ այս ցուցանիշները գրեթե հնգապատկվել են)»: Կրկնում եմ՝ ամեն տարի բանկային ակտիվները միջինը 21 տոկոսով աճել են, վարկերը՝ 22 տոկոսով, ավանդները՝ 21 տոկոսով: Սրանք հոյակապ ցուցանիշներ են, տարեկան միջինը՝ 22 տոկոսով, սրանք հետաքրքիր թվեր են: Ասեմ ավելին՝ տեղեկանքում գրված է. « … Վերջին 8 տարիների ընթացքում տնտեսությանը տրամադրված վարկերում իրավաբանական անձանց տրամադրված վարկերի մասնաբաժինը 47 տոկոսից հասել է 58 տոկոսի»: Սա էլ գերազանց ցուցանիշ է: Սակայն սրա հետ մեկտեղ, երբ մենք նայում ենք օտարերկրյա ներդրումների՝ ուղղակի ներդրումների շարժընթացը՝ դինամիկան, ապա այստեղ տխուր պատկեր է: Այսպես, 2012 թ. օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների հոսքը կազմել է 725,18 մլն դոլար, իսկ 2013 թ.՝ 469,2 մլն դոլար («Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2014 թ. հունվար-փետրվարին», էջ 77): 2014 թ. հունվար-դեկտեմբերին տնտեսության իրական հատվածում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների հոսքը կազմել է 404,3 մլն  դոլար, իսկ 2015 թ. հունվար-դեկտեմբերին՝ 180,5 մլն դոլար («Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2016 թ. հունվար-փետրվարին», էջ 79): Այսինքն, անցած  4 տարիների ընթացքում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների հոսքը գնալով նվազել է: Հիմա տրամաբանական հարց է ծագում՝ ինչո՞վ է պայմանավորված այն իրողությունը, որ մեր առևտրային բանկերի կողմից տնտեսության վարկավորումը սրընթաց աճում է՝ տարեկան միջինը 22 տոկոս, իսկ դրա հետ մեկտեղ օտարերկրյա ներդրումների հոսքը, ցավոք, շոշափելի անկում է արձանագրում: Սա գալիս է մեզ հուշելու, որ օտարերկրյա ներդրողները հասկանում են, որ այսօր Հայաստանի Հանրապետությունում գործող տնտեսական մոդելում խնդիրներ կան: Իսկ մեր առևտրային բանկերի կողմից ռեզիդենտներին տրամադրված վարկերը հիմնականում առևտրային են կամ էլ թե չէ ուղղված են  տնտեսության տարբեր ոլորտներում շրջանառու միջոցների ձեռքբերմանը, դրանց արդիականացմանը, ինչպես նաև ոչ նյութական ոլորտ են ուղղվում: Այլ  կերպ ասած՝ առևտրային բանկերի տրամադրած վարկերի միայն փոքր տոկոսն է ուղղակի ներդրումների տեսքով մղվում տնտեսության իրական, արտադրական ոլորտ: Ահա սա է իրողությունը: Հիմա տնտեսությունում առկա այս վիճակը, որը տարիների ընթացքում փոփոխության չի ենթարկվում, հրամայական է դարձնում մեկ հարց՝ վերանայել գործող տնտեսական մոդելը: Գործող տնտեսական մոդելի շրջանակում, այո՛, խստացնելով վարչարարությունը կարելի է  տարեկան ՀՆԱ-ի 2–3 տոկոս աճ ապահովել, այո՛, կարելի ստվերայինության կրճատման հաշվին տարեկան 1 տոկոսային կետով ավելացնել ՀՆԱ-հարկային եկամուտներ հարաբերակցությունը: Բայց դա բավարար չէ այսօր, որովհետև այս տեմպերով գնալիս, մենք ցանկալի արդյունքի չենք հասնի: Այո՛, չենք հասնի: Իսկ կա՞ տնտեսական նոր մոդելի տեսլական: Իհարկե՝ կա: Դա իմ հայտնությո՞ւնն է, իհարկե՝ ոչ՛: Դեռևս 2008 թ. Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ մի շարք երկրների կառավարություններ կազմակերպել և անց էին կացրել հետազոտություն, խնդիր ունենալով պարզել, թե ինչի շնորհիվ է, որ վերջին տասնամյակներում առանձին երկրներում արձանագրվել է տնտեսության շեշտակի աճ: Ուսումնասիրության արդյունքները հրապարակել էին հեղինակավոր Աճի և զարգացման հանձնաժողովի հայտնի փաստաթղթում՝ «Զեկույց աճի մասին. Կայուն աճի և ինկլյուզիվ զարգացման ռազմավարություններ»: Այդ զեկույցում վեր է լուծվել և ընդհանրացվել է այն երկրների տնտեսական աճի ու զարգացման ամփոփ փորձը, որոնց բնակչության մեկ շնչին ընկնող եկամուտը վերջին 30 տարիներին տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության երկրների մակարդակին է հասել: Պարզվել է, որ դա այդ երկրներում ինկլյուզիվ տնտեսական մոդելի ներդրման արդյունք է: Մանրամասներ չներկայացնեմ: Այս տարի մայիսի 30-ին հանդես եմ եկել  «Հարկավորէտնտեսական աճի նորմոդել» հոդվածով, որը տպագրեցին «Իրավունք» թերթը և «Արմենպրեսը»: Ի լրումն այդ հոդվածի՝ սեպտեմբերի 23-ին «Արմենպրեսը», «Իրավունք»-ը և «Հայոց Աշխարհը» տպագրեցին իմ մեկ այլ հոդվածը՝ «Մտորումներ Հայաստանի տնտեսական աճի նոր մոդելի մասին» վերնագրով: Այնտեղ մանրամասն բացված է, թե ինչպիսին պետք է լինի տնտեսական նոր մոդելի պատկեր: Ասեմ, որ դա իմ հունարը և հայտնագործությունը չէ, պարզապես ես փորձել եմ տեղայնացնել խնդրո առարկայի վերաբերյալ եղած համաշխարհային փորձը: Ահա, մինչև մեր երկրում տնտեսական նոր մոդել չներդնենք, չենք հասնի այն արդյունքին, որն ակնկալում է մեզնից Հանրապետության Նախագահը, առաջին հերթին նաև Հանրապետական կուսակցության կողմից ձևավորված կառավարությունից: Եվ եթե ԱԺ-ում բյուջերի նախագծի քննարկման ժամանակ ես քննադատական ելույթ ունեցա, ապա քննադատում էի, որովհետև սեփական պատասխանատվության զգացումն էր իմ մեջ խոսում, որպեսզի վաղը-մյուս օրը չասեն՝ բա եթե մտահոգիչ այդ բոլոր երևույթների մասին գիտեիր, ինչո՞ւ չէիր բարձրաձայնում, քմծիծա՞ղ էիր տալիս, թե ներքին գոհունակությո՞ւն էիր ապրում: Ես այս հարցերը ինչո՞ւ եմ սրում. երկրում ստեղծված տնտեսական այս վիճակում ԱԺ-ի ամբիոնից չէր կարելի ասել, որ երեք տարի առաջ որդեգրած դրամավարկային քաղաքականությունն արդարացված էր, հիմա էլ արդարացված է որդեգրած հարկաբյուջետային քաղաքականությունը: Արդարացված է հարկաբյուջետային և դրամավարկային այն քաղաքականությունը, որը հանգեցնում է երկրի տնտեսական աճին: 2007 թ. առ այսօր դոլարային արտահայտությամբ Հայաստանի Հանրապետության տնտեսությունում էական տնտեսական աճ չի արձանագրվել: Եվ այդ պարագայում ասել, որ երեք տարի առաջ այն քաղաքականությունն էր արդարացված, հիմա էլ այս է արդարացված, անթույլատրելի է: Այսինքն՝ մենք պետք է մեր երկրի էկոնոմիկայի գնահատման չափանիշները նույնպես փոխենք: Եվ ինչքան շուտ դա անենք, այնքան շուտ մենք դուրս կգանք զարգացման ճանապարհ: Միգուցե ես չափից ավելի եմ խտացնում գույները, սակայն դա անում եմ միտումնավոր: Լավ է մենք խստացնենք ստեղծված տնտեսական իրավիճակի մեր գնահատականը և սխալը մեր մեջ տեսնենք, քան ինքնաարդարանանք՝ ասելով, որ բոլոր ժամանակներում արդարացված տնտեսական քաղաքականություն է վարվել: Արդյունքում էլ մի երկու տարի հետո արձանագրենք, որ, ավա՜ղ, ունենալով երկիրը զարգացնելու համար եզակի հնարավորություն, Հայաստանի Հանրապետության այս էլ երրորդ կառավարությունը դա չօգտագործեց: Ինչո՞ւ եզակի: Շատ պարզ, որովհետև կառավարության ցանկացած նախաձեռնությանը, Ազգային ժողովի մեծամասնությունը, ի դեմս Հայաստանի Հանրապետական կուսակցության խմբակցության, միշտ խրախուսել և կանաչ ճանապարհ է տվել Ձեզ՝ կառավարությանը: Դա կրկնակի պատասխանատվություն է ոչ միայն կառավարության, այլև բոլորիս համար:

Ընթերցողի ուշադրությանն ենք ներկայացնում նաև Արտաշես Գեղամյանի հարցերը ուղղված ՀՀ ֆինանսների նախարար Վարդան Արամյանին և ՀՀ Կենտրոնական բանկի նախագահ Արթուր Ջավադյանին:

ԱՐՏԱՇԵՍ ԳԵՂԱՄՅԱՆԻ ՀԱՐՑԸ ՀՀ ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐ ՎԱՐԴԱՆ ԱՐԱՄՅԱՆԻՆ՝ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎՈՒՄ «2017 ԹՎԱԿԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ ՔՆՆԱՐԿՄԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ

Պարոն Արամյան, մի 15 րոպե առաջ Դուք ասացիք, որ վարվող բյուջետային քաղաքականությունը մակրոտնտեսական կայունություն ապահովող քաղաքականություն է: Մինչև մեր նիստի սկսվելը՝ հարկաբյուջետային քաղաքականությունն ընդունված էր դասակարգել չորս ուղղություններով, այն է՝ խթանող, զսպող, դիսկրեցիոն և ավտոմատացված (ներկառուցված կայունացուցիչներով): Ուրիշ բան, որ, ի թիվս այլ հարցերի, խթանող հարկաբյուջետային քաղաքականության արդյունքում կարող է նաև մակրոտնտեսական կայունություն ապահովվել: Դա իմիջիայլոց;

Հենց այս նույն ամբիոնից, սրանից մեկուկես-երկու ամիս առաջ, հարգարժան պարոն վարչապետն ասաց, որ մեր երկրի տնտեսական վիճակը ծանր է, փոքր դադարից հետո շարունակեց՝ շատ ծանր է: Այդ հայտարարությունից հետո ինքնին ակնհայտ էր դառնում այն պարզ ճշմարտությունը, որ հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականությունը պետք է լինեն խթանող: Մինչդեռ, ցավոք, մենք դա այս բյուջեում չենք տեսնում: Մասնավորապես, խթանող հարկաբյուջետային քաղաքականության առանցքը պետք է կազմի համախառն պահանջարկի կամ համախառն առաջարկի աճը, կամ այդ երկու գործոնների միաժամանակյա առկայությունը: Դրա հետ մեկտեղ պետք է ապահովվի հարկային բեռի թեթևացում, տրանսֆերտների աճ: Ցավոք, մենք դա էլ չենք տեսնում բյուջեում, այլ տեսնում ենք ճիշտ հակառակը: Դիցուք, երբ 2017 թ. բյուջետային ծախսերը 2016 թ. նկատմամբ, ինչպես նշված է տեղեկանքում, կրճատվելու են ավելի քան 16 մլրդ դրամով ու եթե դրան գումարենք նաև այն, որ բյուջետային ընդամենը ծախսերի մեջ 18,6 մլրդ դրամով նախորդ տարվա բյուջետային ծախսերի համեմատ ավելանալու է օտարերկրյա վարկերի տոկոսների սպասարկումը, ապա ստացվում է, որ մենք մի կողմից ունենք շատ ծանր վիճակում հայտնված տնտեսություն, մյուս կողմից էլ որդեգրում ենք, մեղմ ասած, զսպող և ոչ թե խթանող  հարկաբյուջետային քաղաքականություն: Ցավով ուզում եմ նշել, որ այդ քաղաքականության ներդրումը ի չիք կարող է անել այն ճիշտ որոշումը, որը վերջերս մեր Կենտրոնական բանկի խորհուրդն ընդունել է իր նիստում, այն է՝ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը իջեցվել է 0,25 տոկոսային կետով: Որոշում, որն իր հետևից վարկերի տրամադրումը կդարձնի ավելի մատչելի: Խնդրում եմ տալ այս հարցի պատասխանը:

ԱՆԴՐԱԴԱՐՁ  ՀՀ  ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐ ՎԱՐԴԱՆ ԱՐԱՄՅԱՆԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆԻՆ

 Շնորհակալություն, Դուք հաստատեցիք իմ այն միտքը, որ որդեգրված հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականությունների միջև կա նոնսենս: Այսինքն՝ զսպող հարկաբյուջետային քաղաքականության պայմաններում (ինչի մասին Դուք շեշտեցիք Ձեր խոսքում), երբ Կենտրոնական բանկը վարում է խթանող դրամավարկային քաղաքականություն, տնտեսությունը, կրկնում եմ, զսպող հարկաբյուջետային քաղաքականության պայմաններում երբեք ու երբեք աճ չի ապահովի, որովհետև դա, ըստ էության, հիշեցնում է կարապի, խեցգետնի և գայլաձկան հայտնի առակը: Այդ առակում հիշատակված խեցգետինն էլ թե ով է, ժամանակը ցույց կտա:

Դուք, փաստորեն, խոստովանեցիք, որ մենք վարելու ենք զսպող հարկաբյուջետային քաղաքականություն, որը ճգնաժամային իրավիճակում, իսկ ճգնաժամի մասին ասել է մեր հարգարժան վարչապետը, հակացուցված է:

Սրանք դասագրքային  ճշմարտություններ են:

Շնորհակալություն:

ԱՐՏԱՇԵՍ ԳԵՂԱՄՅԱՆԻ ՀԱՐՑԸ ՀՀ ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ  ԲԱՆԿԻ  ՆԱԽԱԳԱՀ ԱՐԹՈՒՐ ՋԱՎԱԴՅԱՆԻՆ` ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎՈՒՄ «2017 ԹՎԱԿԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ ՔՆՆԱՐԿՄԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ

Պարոն Ջավադյան, նախ, որ Դուք ասացիք, թե  մեր երկրում վերջին տարիներին ներդրումային իրավիճակը բարելավվել է, դա այդպես չէ, քանի որ այդ պարագայում նշված նույն ժամանակաշրջանում մեր տնտեսությունում օտարերկրյա ներդրուների կայուն անկում չէինք ունենա: Դա, իմիջիայլոց: Երկու օր առաջ Կենտրոնական բանկի խորհուրդն  առևտրային բանկերի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքն իջեցրեց, և ես գտնում եմ, որ դա ճիշտ քայլ էր, որն ավելի կդյուրինացնի ապահովել առևտրային բանկերի կողմից տնտեսության վարկավորումն ավելի ցածր տոկոսադրուքերով: Մեր հարգարժան պարոն Արամյանն իր ելույթում մի շատ  ճիշտ միտք հնչեցրեց առ այն, որ տնտեսության իրավիճակն իր արտացոլումը գտնում է բանկային համակարգում: Միանգամայն ճիշտ է: Հիմա այդ ամենն իմանալով ու լսելով Ձեր տեսակետը բյուջեի նախագծի վերաբերյալ (քանի որ Դուք քաջատեղյակ եք մեր երկրի տնտեսության իրական դրությանը, որն արտացոլված է մեր առևտրային բանկերում և դրա գնահատումը Ձեզ հասու է)՝ ես մի հարց եմ ուղղում Ձեզ. Դուք մեր բիզնեսի ներկայացուցիչներին ի՞նչ խորհուրդ կտայիք՝ մեր տնտեսության, որ ճյուղերում ներդրումներ անեն:

Շնորհակալություն:

ԱՐՁԱԳԱՆՔ ՀՀ ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԲԱՆԿԻ ՆԱԽԱԳԱՀ Ա. ՋԱՎԱԴՅԱՆԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆԻՆ

Շնորհակալություն: Ես բավարարված եմ Ձեր պատասխանից: Միայն ավելացնեմ հետևյալը: Այստեղ քանիցս նշվեց, Աստված  մի արասցե, արտաքին գործոնների բացասական ազդեցության խիստ անցանկալի լինելու մասին: Ուստի, մենք պետք է մեր տնտեսության զարգացումն իրականացնենք այն ճյուղերում, որոնք նվազագույնն են կապված արտաքին գործոնների հետ: Ձեր ասած երեք ուղղություններն էլ՝ Start up- երը (կազմակերպություններ, որոնք ձգտում են իրականացնել նոր համարձակ գաղափարներ և առաջարկել հետաքրքիր արտադրանք), հատկապես բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում, ճիշտ նույն բարձր տեխնոլոգիաների կիրառումը էներգետիկ ոլորտում, դիցուք՝ վերականգնվող էներգետիկայում, և երրորդ՝ անասնաբուծությունը, ինչպես նաև  բարձր տեխնոլոգիաների ներդրումը հենց գյուղատնտեսությունում: Ձեր հիշատակած բոլոր ուղղություններն էլ լրիվ ընդունելի են: Ի լրումն նաև ասեմ, որ  2016 թ. հունվար-սեպտեմբերին սպառողների կողմից հիմնականում հայցվող 25 առավել մեծ պահանջարկ ունեցող ապրանքատեսակների ռեսուրսների մի զգալի մասը ներմուծվում է. այսպես, խոզի մսի՝ 44,9 տոկոսը, հավի մսի՝ 75.6 տոկոսը, կարագի՝ 90 տոկոսը, բուսական յուղի՝ 94 տոկոսը, էթիլային սպիրտի՝ 43 տոկոսը, օղու՝ 57 տոկոսը («Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2016 թ. հունվար- սեպտեմբերին», էջ 187): Այլ կերպ ասած՝ սրանք այն ոլորտներն են, որտեղ մենք երաշխավորված սպառողական շուկա ունենք, և արտաքին գործոնի բացասական ազդեցության հետ էլ ոչ մի կապ չունեն: Ուղղակի խնդրանքս է, որ այս ուղղությունները բիզնես շրջանակներում անպայման պրոպագանդվեն, ինչպես Դուք շատ տեղին հիշատակեցիք՝ անասնաբուծության զարգացման հեռանկարների, սթարթափերի ստեղծման, վերականգնող էներգետիկայի մասին:

Արտաշես Գեղամյան

Ազգային ժողովի պատգամավոր Հայաստանի Հանրապետական կուսակցությունից,

ԵԱՀԿ Խորհրդարանական Վեհաժողովում Հայաստանի ԱԺ պատվիրակության ղեկավար, «Ազգային Միաբանություն կուսակցության» նախագահ