Արտաշես Գեղամյան. Մտորումներ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության ծրագրի տեսլականի և նպատակների մասին

18:03, 21 Հունիս, 2017

http://amiab.am/hy/zlm/press/116-armenpress/1385-armenpress2106.html

23.06.2017, Հայոց աշխարհ

2017թ. հունիսի 21-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովում սկսվեց «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության ծրագրի տեսլականի և նպատակների մասին» (այսուհետ՝ Ծրագիր) հարցի քննարկումը: Չխորանալով ՀՀ ԱԺ նիստի առաջին օրը ծավալված քննարկման մանրամասների մեջ, որը, համոզված եմ, բավական լայնորեն կներկայացվի Հայաստանի բնակչությանը զանգվածային լրատվամիջոցներով, նշեմ միայն, ըստ իս, առաջիկա 5 տարիների համար ՀՀ կառավարության առաջադրած գլխավոր նպատակները: Դա, առաջին հերթին, զարգացած երկրների համեմատ տնտեսական աճի առաջանցիկ տեմպերի ապահովումն է` համախառն ներքին արդյունքի միջին հաշվով շուրջ 5 տոկոս աճի ապահովման միջոցով (միջին տարեկան կտրվածքով); արտահանման աճի նշանակալի տեմպերի ապահովումը՝ ապրանքների և ծառայությունների արտահանման տեսակարար կշռի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում հասցնելով 40-45 տոկոսի; աղքատության կրճատման ապահովումը՝ իջեցնելով այն 12 տոկոսային կետով; զբաղվածության աճի և արժանապատիվ աշխատանքի վարձատրության օպտիմալ զուգակցմամբ՝ անվանական նվազագույն աշխատավարձի 25 տոկոս աճի ապահովումը՝ հաշվի առնելով կառուցվածքային գործազրկությունը և հայրենական ապրանքների մրցունակության նվազման ռիսկերը զսպող նվազագույն աշխատավարձի և միջին աշխատավարձի համամասնությունը:

Առաջադրված նպատակների իրագործման համար կառավարությունը բավական հանգամանալի Ծրագիր է ներկայացրել, որը վերլուծության կենթարկենք կայուն տնտեսական աճ ապահովող պատշաճ պայմանների ստեղծման՝ բոլորի կողմից ընդունված չափանիշներին համապատասխանության տեսակետից:

Եվ այսպես, ընդունված է համարել, որ տնտեսական աճը կախված է մի շարք գործոններից, այսինքն՝ երևույթներից և պայմաններից, որոնք որոշում են ապրանքների և ծառայությունների արտադրման իրական ծավալի մեծացման, արդյունավետության և որակի աճի բարձրացման հնարավորությունը: Միևնույն ժամանակ, ընդունված է կարծել, որ ըստ տնտեսական աճի վրա ներգործության եղանակի տարբերում են ուղղակի և անուղղակի գործոններ: Որպեսզի պարզ լինի, նշենք, որ ուղղակի գործոններն անմիջականորեն որոշում են արտադրության՝ տնտեսական աճի ֆիզիկական կարողությունը, իսկ անուղակի գործոններն ազդում են այդ կարողությունն իրականություն դարձնելու հնարավորության վրա:

Վերլուծենք, թե որքանով են տնտեսական աճի հիմնական գործոններն արտացոլված Ծրագրում: Հիշեցնենք, թե որոնք են հիմնական, անմիջականորեն ուղղակի գործոնները, որոնք որոշում են ՀՆԱ արտադրության աճի դինամիկան. 1) աշխատանքային ռեսուրսների թվաքանակի մեծացում և դրանց որակի բարձրացում, 2) հիմնական կապիտալի ծավալի ավելացում և որակի բարելավում, 3) արտադրության կազմակերպման և տեխնոլոգիայի կատարելագործում, 4) տնտեսական շրջանառության մեջ օգտագործվող ռեսուրսների թվաքանակի ավելացում և որակի բարելավում, 5) գործարարական ակտիվության և գործարարական հնարավորությունների աճ հասարակությունում:

Եվ այսպես, որքանով է Ծրագրում արտացոլված տնտեսական աճի վրա ներգործության առաջին ուղղակի գործոնը, այն է՝ աշխատանքային ռեսուրսների թվաքանակի ավելացման և դրանց որակի բարձրացման գործոնը: Մինչ այս հարցին պատասխանելը նշենք, որ Ազգային վիճակագրական ծառայության «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2017թ. հունվար-ապրիլին» տեղեկագրի տվյալներով՝ ս.թ. ապրիլի վերջին աշխատանք փնտրողների թիվը կազմում էր 95418 մարդ, այդ թվում գործազուրկները՝ 79761 մարդ: Եվ սա՝ այն դեպքում, երբ թափուր աշխատատեղերի թիվը 743 է, այդ թվում պետական հատվածում՝ 57, մասնավորում՝ 686 մարդ:

Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ տնտեսապես ակտիվ բնակչությունը 2016թ. միջինը կազմել է 1 227,6 հազ. մարդ (2015-ին՝ 1 316,4 հազ. մարդ), որոնցից զբաղվածների թիվը՝ 1 006,2 հազ. մարդ (նրանց 24,3%-ը զբաղված է եղել պետական, 75,7%-ը՝ տնտեսության մասնավոր հատվածում), զբաղվածների ցուցանիշը 2015թ. կազմել է 1 072,6 հազ. մարդ: Նշենք նաև, որ 2016թ. գործազուրկների թիվը կազմել է 221,5 հազ. մարդ (2015թ.՝ 243,2 հազ. մարդ): Հատկանշական է, որ եթե 2015թ. տնտեսապես ակտիվ բնակչության միջին մակարդակը կազմել է 62,5%, ապա 2016թ., համապատասխանաբար, 61,0%: Ավելի ցայտուն պատկերացնելու համար ներկայացնենք ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների բաշխվածության (խոշորացած խմբերում) զբաղվածների տվյալները (Աղյուսակ 1).  

Վերը ներկայացված ցուցանիշները հաստատում են ոչ միայն զբաղված աշխատանքային ռեսուրսների թվաքանակի զգալի ավելացման օբյեկտիվ, այլև գործազրկության մակարդակի էական նվազման խնդրի լուծման իրական հնարավորությունը (գործազրկություն, որը 2016թ. վերջին կազմում էր 18.04%, տե՛ս Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2017թ. հունվար-փետրվարին): Այսպիսով, վերը բերված տվյալները ցույց են տալիս, որ գործազրկության կրճատման և բնակչության աղքատության մակարդակի իջեցման մասով Ծրագրի իրականացման համար օբյեկտիվ նախադրյալներ կան: Ինչ վերաբերում է աշխատանքային ռեսուրսների որակին, ապա նշենք, որ այդ պահանջը, որը կազմում է ամփոփ արտադրության դինամիկայի վրա ներգործության առաջին ուղղակի գործոնի բովանդակությունը, լիովին հաշվի է առնվել Ծրագրում (Ծրագրի էջ 92, 93, 4.1 բաժնի 7, 8, 9 կետեր):

Տնտեսական աճի վրա անմիջական ներգործության երկրորդ ուղղակի գործոնը հիմնական կապիտալի  ծավալի ավելացումն ու որակական կազմի բարելավումն է, ինչը նույնպես իր արտացոլումն է գտել Ծրագրում: Այսպես, Տնտեսական ոլորտ բաժնում (Ծրագրի էջ 43) ուղղակի տեքստով գրված է. «ՀՀ կառավարությունը հետապնդում է տնտեսության որակական առաջընթացն  ինովացիոն զարգացման ճանապարհով ապահովելու նպատակը, որի արդյունքում պետք է գրանցվի ընդհանուր տնտեսության, ինչպես նաև տնտեսության հիմնական ոլորտներում արտադրողականության մակարդակի արագընթաց աճ: Ընդ որում, աշխատավարձերի քաղաքականություն իրականացնելիս ՀՀ կառավարությունը կհետևի արտահանելի հատվածի մրցունակության աճի չխաթարման սկզբունքին»:

Տնտեսական աճի վրա ներգործության երրորդ ուղղակի գործոնը, ինչպես վերը նշեցինք, արտադրության կազմակերպման և տեխնոլոգիայի կատարելագործումն է: Կարելի է մոտ երկու տասնյակ մեջբերում կատարել Ծրագրից, որոնք ամբողջովին ուղղված են աճի մեծ պոտենցիալի իրագործմանը՝ արտադրության կազմակերպման հետագա ատարելագործման, արդի տեխնոլոգիաների ներդրման հիման վրա:

Ծրագրի կոնկրետ դրույթների հիման վրա կարելի է պնդել, որ դրանում իրենց արտացոլումն են գտել նաև այլ ուղղակի գործոններ, որոնք որոշում են տնտեսական համակարգի կարողությունը կայուն տնտեսական աճի ապահովման համար՝ լինեն դրանք տնտեսական շրջանառության մեջ ներգրավվող ռեսուրսների թվաքանակի ավելացումն ու որակի բարձրացումը, թե գործարարական ակտիվության և գործարարական կարողությունների աճը երկրի տնտեսությունում:

Կուզենայի նշել նաև, որ Ծրագրում կան բավական թվով կոնկրետ օրինակներն այն բանի, որ կառավարությունն օգտագործում է տնտեսական աճի վրա ներգործության անուղղակի գործոնները, որոնց թվին կարելի է դասել առաջարկի, պահանջարկի և բաշխման գործոնները: Օրինակ, աճի անուղղակի գործոնների շարքին կարելի է դասել այն խնդիրները, որոնք ուղղված են շուկաների մոնոպոլացման աստիճանի նվազմանը, հասանելի վարկեր ստանալու հնարավորությունների էական ընդլայնմանը, ինչը հատկապես ակտուալ է Հայաստանի գյուղատնտեսության զարգացման համար և որն իր պատշաճ տեղն է ստացել Ծրագրում:

Կարծում ենք, որ ՀՀ Ազգային ժողովի քննարկմանը ներկայացված Ծրագիրը, նրա խմբագրման պարագայում, որը կենթադրեր, նախ, կոնկրետ նպատակների առաջադրում՝ դրանց իրագործման համար անհրաժեշտ միջոցառումների և նախաձեռնությունների տնտեսական, կազմակերպչական, օրենսդրական և այլ պարզաբանումներով, հիմնված տնտեսական աճը որոշող առկա անհրաժեշտ բաղադրիչների իրական վերլուծության վրա, այդ դեպքում, անշուշտ, այն շատ ավելի մատչելի և հասկանալի կլիներ ոչ միայն կառավարության անդամներին և ՀՀ ԱԺ պատգամավորներին, այլև բիզնես հանրույթի ու Հայաստանի բնակչության ճնշող մեծամասնությանը: Դա, իր հերթին, կդառնար Ծրագրի ավելի շահագրգիռ քննարկման առարկա հասարակության բոլոր շերտերի կողմից, ինչը վերջնարդյունքում կհանգեցներ շատ լավ արդյունքների:

Առաջին՝ նման քննարկումը կհանդիսանար Ծրագրի բովանդակության հարստացմանն ուղղված հարյուրավոր կոնկրետ առաջարկների, դրա առանձին դրույթներ բնակչության կոնկրետ, կենսականորեն կարևոր պահանջներին մոտեցնելու սկզբնակետ: Երկրորդ՝ մեր հասարակության լայն շերտերի ներգրավումը Ծրագրի քննարկմանը կխթաներ դրա կատարման նկատմամբ հասարակական վերահսկողության ուժեղացումը:

Եզրափակելով՝ կուզենայի նշել, որ ՀՀ կառավարության Ծրագիրը նրա ընդդիմախոսների համար շատ ավելի պակաս խոցելի կլիներ, եթե դրանում տրվեր ՀՀ տնտեսական վիճակի կոնկրետ գնահատականը, որը կպատասխաներ երկրի կայուն տնտեսական աճի ապահովման օբյեկտիվ հնարավորությունները վեր հանող մի շարք հարցերի: Մասնավորապես, ինչքան բնական ռեսուրսներ կան քանակական և որակական առումով, ինչպիսին են աշխատանքային ռեսուրսները, ինչպիսին է դրանց որակական վիճակը՝ նկատի ունենալով կրթական և որակական ասպեկտները, ինչպիսին է հիմնական արտադրական գործոնների (հիմնական կապիտալի) ծավալը, դրա տեխնիկական վիճակը (նկատի են առնվում մաշվածությունը, արտադրողականությունը, շահագործման հուսալիությունը), ինչպիսին է բնական, արտադրական և աշխատանքային ռեսուրսների հագեցածության և օգտագործման արդյունավետության աստիճանը և այլն: Ընդ որում՝ հատկապես նշենք, որ Հայաստանի համար բնական ռեսուրսների օգտագործումն ունի բախտորոշ նշանակություն՝ հաշվի առնելով հանքարդյունահանման արդյունաբերության մեծ ծավալները: Հատկապես ակտուալ է Ծրագրում արտացոլված գյուղատնտեսական հողերի օգտագործման գնահատումը՝ հաշվի առնելով խիստ անբավարար իրադրությունը վարելահողերի (արտերի) օգտագործման հետ կապված, երբ սակավահող Հայաստանի պայմաններում վարելահողերի գրեթե մեկ երրորդը չի մշակվում:

Կարծում ենք, որ ս.թ. հունիսի 22-ին ՀՀ վարչապետ, հարգարժան Կարեն Վիլհելմովիչն իր ամփոփիչ խոսքում անպայման կարտահայտի իր վերաբերմունքը սույն հոդվածում բարձրացված հարցերի մասին:        

 Ա.Մ. ԳԵՂԱՄՅԱՆ

ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավոր Հայաստանի Հանրապետական կուսակցությունից,  Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի և Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային ժողովի Համագործակցության միջխորհրդարանական հանձնաժողովի համանախագահ (հայկական կողմից), Ուղղափառության միջխորհրդարանական վեհաժողովում ՀՀ ԱԺ պատվիրակության ղեկավար