Արտաշես ԳԵՂԱՄՅԱՆ.

ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԸ ԵՐԲԵՔ ՉԻ ՎԵՐԱԴԱՌՆԱ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ԿԱԶՄԻ ՄԵՋ

10.04.2016, Արմենպրես

12.04.2016, Իրավունք

12.04.2016, Հայոց աշխարհ

Մեկ շաբաթ է անցել Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում փխրուն հրադադարի հաստատումից հետո։ Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը և ԵՄ-ը կոչ արեցին անհապաղ դադարեցնել մարտական գործողությունները։

Համաշխարհային առաջնորդները վճռականորեն դատապարտեցին հրադադարի խախտումը Լեռնային Ղարաբաղում՝ կողմերին հորդորելով զսպվածություն ցուցաբերել, միաձայն հայտարարելով, թե այս հակամարտությունը ռազմական լուծում չունի։ Բաքվին և Երևանին նման կոչեր հասցեագրեցին Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինը և Ֆրանսուա Օլանդը, ԳԴՀ արտգործնախարար Ֆրանկ-Վալթեր Շթայնմայերը, ՄԱԿ գլխավոր քարտուղար Պան Գի Մունը, ԵՄ արտաքին քաղաքական ծառայության ղեկավար Ֆեդերիկա Մոգերինին, ԵԱՀԿ Խորհրդարանական վեհաժողովի նախագահ Իլկա Կաներվան, ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին, Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թուրբյորն Յագլանդը։ Արդյունքում՝ ապրիլի 5-ին Մոսկվայում, Ռուսաստանի միջնորդությամբ, տեղի ունեցավ Ադրբեջանի և Հայաստանի զինված ուժերի գլխավոր շտաբերի պետերի (գեներալ-գնդապետ Նաջմեդդին Սադիկով vs գեներալ-գնդապետ Յուրի Խաչատուրով) հանդիպումը, որի ընթացքում ձեռք բերվեց պայմանավորվածություն Ադրբեջանի և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության զորքերի շփման գծում ռազմական գործողությունները դադարեցնելու մասին։

Որպեսզի արյունահեղությունը նոր թափով չբռնկվի, կարծում ենք, որ առանձնապես կարևոր է վերլուծել, թե ինչը կամ ով հրահրեց ադրբեջանական իշխանություններին դիմել նման, մեղմ ասած՝ ծայրահեղ վտանգավոր ռազմական արկածախնդրության։ Ո՞ւմ և ինչի՞ վրա էր նրանց հույսը։ Այստեղ կարևոր է, բացառապես փաստերի վրա հենվելով, պարզել Ադրբեջանի սանձազերծած ադրբեջանա-ղարաբաղյան քառօրյա պատերազմի պատճառները։ Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում ադրբեջանական ղեկավարության ծավալած ռազմական գործողությունների դրդապատճառների վերլուծությանը կօժանդակի Ռուսաստանի Իսլամական կոմիտեի նախագահ Հեյդար Ջեմալի երկխոսությունը ս.թ. ապրիլի 4-ին «Ժամանակը ցույց կտա» («Время покажет») ծրագրի հաղորդավար Պյոտր Տոլստոյի հետ։ Եվ այսպես, Հեյդար Ջեմալ. «Քանի որ բոլոր ռուսները, ճնշող մեծամասնությամբ, հավանաբար, պաշտպանում են հայկական կողմին, ինտրիգն ասես ինքնին՝ ինտրիգի շարժառիթը, ակներև է դառնում։ Որովհետև Հայաստանը ռուսական քաղաքականության գործոն է հանդիսանում»։ Պյոտր Տոլստոյ. «Ադրբեջանն էլ՝ թուրքական քաղաքականության գործոն»։ Հեյդար Ջեմալ. «Այ, Ադրբեջանը բարդ, մեծ խաղ է վարում՝ մանիպուլյացիաներ անելով, մանևրելով...»։ Պյոտր Տոլստոյ. «Ինչո՞ւ հենց հիմա սկսվեցին մարտական գործողությունները»։ Հ.Ջեմալ. «Բացատրեմ։ Որովհետև փակվեց սիրիական ճակատը»։

Ուրեմն, այդ ի՞նչ «այդպիսի» բարդ, մեծ խաղ է վարում Ռուսաստանի «ռազմավարական գործընկեր» Ադրբեջանը։ Չարժե կասկածել, որ այդ խաղը «կռահել» է ամերիկյան մասնավոր հետախուզական-վերլուծաբանական Stratfor ընկերությունը, որը հաճախ անվանում են «ստվերային ԿՀՎ»։ Այսպես, ս.թ. մարտի 28-ին Stratfor-ի 2016թ. 2-րդ եռամսյակի վերլուծական կանխատեսման մեջ գրված է. «Ադրբեջանը կթեժացնի իրավիճակը՝ Հայաստանի հետ վիճելով Լեռնային Ղարաբաղի համար, փորձելով շեղել բնակչության ուշադրությունը ներքին տնտեսական դժվարություններից։ Սակայն լուրջ մարտական գործողություններ հազիվ թե սկսվեն։ Ռուսաստանը և Թուրքիան կփորձեն ազդել երկու կողմերի միջև բանակցությունների ընթացքի վրա՝ գործելով իրենց դաշնակիցների միջոցով»։ Մտապահենք այս կանխատեսումը։ Հիշենք նաև, որ Վաշինգտոն կատարած այցելության (մասնակցելու համար միջուկային անվտանգության գագաթաժողովին) նախօրեին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը մարտի 17-ին ներում էր շնորհել 148 բանտարկյալի, ներառյալ 14 մարդու, որոնց միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունները համարում էին քաղբանտարկյալ։ Հիշենք, որ Ադրբեջանում դեռևս բանտարկության մեջ է գտնվում ավելի քան 80 մարդ՝ դատապարտված քաղաքական դրդապատճառներով։ Պարզ է, որ Ադրբեջանի նախագահի այս քայլը թելադրված էր լոկ ավտորիտարիզմից հեռանալու լավ ֆոն ստեղծելու ցանկությամբ՝ նպատակ ունենալով ապահովել ամերիկյան իշխանությունների՝ փոխնախագահ Ջո Բայդենի, պետքարտուղար Ջոն Քերիի հետ բանակցությունների բարենպաստ ելքը։ Ալիևի այս պարզունակ խորամանկությունն անմիջապես պսակազերծվեց Ադրբեջանում ԱՄՆ նախկին դեսպան (1994-1998թթ.) Ռիչարդ Կոզլարիչի կողմից, որն ասաց. «ԱՄՆ կառավարությունը չպետք է «պարգևատրի» մի ռեժիմի կամ գովաբանի նրան այն բանի համար, որ ազատ է արձակել մարդկանց, որոնք չպետք է դատապարտված լինեին, կամ բարձր մակարդակով հանդիպի Ադրբեջանի պաշտոնական անձանց հետ։ Եթե մենք դա անենք, մենք այդ մարդկանց կվերածենք պատանդների, Ադրբեջանի իշխանությունների հաղթաթղթի, որոնք կփորձեն օգտագործել դա ԱՄՆ-ից և Եվրոպայից քաղաքական և տնտեսական շահ ստանալու համար»։ Սա պրոֆեսիոնալ մարդու խելոք, խորաթափանց դիտարկումն է, մարդ, որը լավ գիտե Ադրբեջանի առաջնորդի բազմադեմ քաղաքականության նրբությունները։

Ադրբեջանի ղեկավարությունը մի փոքր այլ հունով տարավ իր քաղաքականությունը Եվրամիության հետ։ Ս.թ. փետրվարի 29-ին Բաքվում տեղի ունեցավ «Հարավային գազային միջանցքի» (այսուհետ՝ ՀԳՄ) Խորհրդակցական խորհրդի երկրորդ նիստը։ Նշենք, որ նիստին մասնակցում էին Ադրբեջանի, Թուրքիայի, Վրաստանի, Հունաստանի, Ալբանիայի, Իտալիայի, Բուլղարիայի, Խորվաթիայի, Սերբիայի, Չեռնոգորիայի էներգետիկ գերատեսչությունների ղեկավարները, Եվրահանձնաժողովի՝ էներգետիկայի հարցերով հանձնակատար Մարոշ Շևչովիչը, ԱՄՆ պետքարտուղարության՝ էներգետիկ հարցերով հատուկ ներկայացուցիչ Ամոս Հոքսթայնը, խողովակաշարային TANAP (Տրանսանատոլիական գազամուղ) և TAP (Տրանսադրիատիկ գազամուղ) կոնսորցիումների ղեկավարները։ Հանդիպումն ավարտվեց ամփոփիչ հռչակագրի ընդունմամբ, որը ստորագրվեց Ադրբեջանի նախագահի և ԵՄ արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով գերագույն հանձնակատար Ֆեդերիկա Մոգերինիի ներկայությամբ։ Նշենք, որ Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարար Նաթիգ Ալիևը հենց այդ ժամանակ էլ հայտարարել էր, թե Ադրբեջանը միջոցներ կներդնի TANAP և TAP գազամուղների կառուցման մեջ՝ անկախ էներգետիկ շուկաների իրավիճակից։ Նշենք, որ «Հարավային գազային միջանցքը» ԵՄ-ի համար գերակա նախագծերից մեկն է և նախատեսում է 16 մլրդ մ³ գազի տեղափոխում. 6 մլրդ մ³՝ Թուրքիա, 10 մլրդ մ³՝ Վրաստանով և Թուրքիայով՝ Եվրոպա։ Վերջերս ԵՄ էներգետիկ հարցերով հանձնակատար Մարոշ Շևչովիչը Բրյուսելում, ԵՄ էներգետիկ համագործակցությունը «Արևելյան գործընկերության» և Կենտրոնական Ասիայի երկրների հետ» կոնֆերանսի ժամանակ ասել է, թե «Հարավային գազային միջանցքը» ներկայիս ամենախոշոր ենթակառուցվածքային նախագծերից մեկն է։ Վերլուծաբանների կարծիքով՝ նախագծի հիմնական նպատակը Եվրոպային, Ռուսաստանը (որպես գազի մոնոպոլիստ մատակարարի) և Ուկրաինան (որպես մոնոպոլիստ տարանցողի) շրջանցելով, գազի մատակարարման անվտանգության բարձրացումն է։ Ընդ որում՝ ենթադրվում է, որ հիմնական մատակարարներ են դառնալու Ադրբեջանը, Թուրքմենստանը և, գուցե, Իրաքը։ Նշենք, որ այդ նախագծի հայտարարված արժեքը 45 մլրդ դոլար է, ընդ որում՝ 14 մլրդ-ն Ադրբեջանի բաժինն է։ Չնայած նավթի գների կտրուկ անկմանը՝ ՀԳՄ մասնակից պետությունները և ընկերությունները, ինչպես նաև վարկատու բանկիրները հայտարարեցին իրենց պարտականությունները ժամանակին կատարելու պատրաստակամության մասին։ Գազի առաջին մատակարարումը Թուրքիային TANAP-ով ակնկալվում է 2018թ., իսկ Եվրոպա ադրբեջանական գազը TAP-ով կհասնի 2020թ.։

Կարծում ենք, որ վերը ներկայացվածից հետո Ադրբեջանի ղեկավարությունն իր հաշվարկներում լիովին կարող էր հույսը դնել եվրոպացի գործընկերների բարեհաճության վրա, որոնք, իր պատկերացմամբ, կազատվեն ռուսական գազային մոնոպոլիստից, կապահովեն էներգետիկայի դիվերսիֆիկացիան և կամրապնդեն իրենց երկրների էներգաանվտանգությունը։

Սակայն այս նոր հանգամանքների գիտակցումը, որոնք էլ, ըստ երևույթին, ներշնչել են Ադրբեջանի ղեկավարությանն իրենց՝ արտաքուստ թվացյալ արտոնյալ վիճակի մասին, բավարար չէին կարող լինել ռազմական արկածախնդրություն սկսելու համար։ Նրանց անհրաժեշտ էր շատ ավելին՝ Թուրքիայի ռազմական մեքենայի աջակցությունը։ Թուրքական կողմից անվերապահ աջակցության հավաստիացումները երկար սպասել չտվեցին։ Մարտի 15-ին, Թուրքիա-Ադրբեջան բարձրամակարդակ ռազմավարական համագործակցության խորհրդի 5-րդ նիստից հետո հրավիրված մամուլի ասուլիսում Էրդողանը հայտարարեց. «Սա (Ալիևի այցն Անկարա՝ մասնակցելու համար նիստին, որը նախատեսվում էր անցկացնել Բաքվում) համարում եմ ևս մեկ ապացույց հանգուցյալ Հեյդար Ալիևի «Մեկ ազգ՝ երկու պետություն» խոսքերի ճշմարտացիության։ Ադրբեջանն այն բարեկամներից է, որոնց ճանաչում ես նեղության մեջ։ Ես խորհուրդ եմ տալիս բոլորին հաշվի առնել այս եղբայրական մեսիջները և դրանցից հետևություններ անել»։ Էրդողանի այս վերջին բառերի մեջ անթաքույց սպառնալիք կա՝ չմիջամտել արդեն այդ ժամանակ թուրքական և ադրբեջանական գեներալիտետների ծրագրած բլից-կրիգին ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման ամբողջ գծով։

Էրդողանի հետ սիրալիրությունների փոխանակման գործում հետ չմնաց նաև Իլհամ Ալիևը. «Որքան ուժեղ լինի Թուրքիան, այնքան ուժեղ կլինի նաև Ադրբեջանը... Թուրքիայի աջակցությունը շատ կարևոր է մեզ համար։ Վերջերս մեր զինվորականները համատեղ զորավարժություններ անցկացրին, ինչը շատ լավ ավանդույթ է դարձել։ Մենք Թուրքիայից գնում ենք տարբեր տեսակի ռազմատեխնիկա և սպառազինություններ։ Թուրքիայի հաջողությունները պաշտպանական արդյունաբերության ոլորտում ուժեղացնում են Ադրբեջանի պաշտպանունակությունը»։

Կարծում ենք, որ Ադրբեջանի (որը միաժամանակ համարվում է Ռուսաստանի «ռազմավարական գործընկերը») նախագահի խոսքերը չեն առաջացնի Ռուսաստանի փոխվարչապետ Դմիտրի Ռոգոզինի խանդը, որը ս.թ. ապրիլի 8-ին հայտարարեց Ադրբեջանին և Հայաստանին զենքի վաճառքը շարունակելու մասին՝ «պայմանագրերի համապատասխան։ Մեզ (Ռուսաստանի) համար  երկու կողմերն էլ մեր ռազմավարական գործընկերներն են»։

Միևնույն ժամանակ, ուզում ենք հավատալ, որ ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ, հարգարժան Մարիա Զախարովային ինչ-որ բան գուցե հուշեն թուրք-ադրբեջանական առաջնորդների այս «կորովի» հայտարարությունները։ Ավելին, նա այլևս ստիպված չի լինի ասես թե արդարանալ Ադրբեջանի առջև Հայաստանի հետ ռազմատեխնիկական համագործակցության համար, երբ կհայտարարի. «Մենք հույս ունենք, որ այս փաստը (նկատի ունի 200 մլն դոլարի արտոնյալ վարկը, որը Ռուսաստանը տրամադրել է Հայաստանին զենք գնելու համար)... Սպառազինությունների ցանկացած մատակարարում ինչպես Հայաստանին, այնպես էլ բարեկամական Ադրբեջանին մեր կողմից իրականացվում է՝ տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության պահպանման անհրաժեշտությունը մանրակրկտորեն հաշվի առնելով» (25 փետրվարի 2016թ., http://tass.ru/politika/2695391)։ Միևնույն ժամանակ, նշենք, որ 2010-ից մինչև 2014թ. ընկած ժամանակահատվածում Մոսկվան և Բաքուն կնքել են մի շարք պայմանագրեր՝ 4 մլրդ դոլար արժողությամբ, ուղղաթիռների, ժամանակակից զենիթահրթիռային համակարգերի, տանկային տեխնիկայի և հրետանային սպառազինությունների մատակարարման մասին (http://www.oborona.gov.ru//news/view/9689)։ Այսինքն՝ անգամ հաշվի առնելով այն, որ Ռուսաստանը Հայաստանին սպառազինություն է վաճառում ռուսաստանյան ներքին գներով, բնավ չարժե խոսել ուժերի հավասարակշռության պահպանման մասին։ Այն խախտված է հօգուտ Ադրբեջանի տասնհինգակիչ չափով։

Վերը բերված գործոնների այս ամբողջ համախումբն էլ հավանաբար մղել է Ադրբեջանին՝ բլից-կրիգ իրականացնել, որը լիովին ձախողվեց հենց չորրորդ օրը։ Սակայն այստեղ կուզենայի ուշադրություն հրավիրել շատ էական գործոնների վրա։ Այսպես. այն ժամանակ, երբ, ինչպես արդեն նշել ենք, մարտական գործողություններ սկսելու առաջին իսկ օրը ԱՄՆ, Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի, ԳԴՀ, ՄԱԿ, ԵԱՀԿ ԽՎ, Եվրախորհրդի ղեկավարները հանդես էին գալիս ռազմական գործողություններն անհապաղ դադարեցնելու համառ կոչերով, իրենց միանգամայն սպասելի ձևով պահեցին թուրք առաջնորդները։

Կիրակի օրը՝ ապրիլի 3-ին, Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում մարտական գործողությունների թեժ պահին, Մերիլենդի նահանգում (ԱՄՆ) թուրք-ամերիկյան մշակութային և քաղաքակրթական կենտրոնի բացման ժամանակ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանն ասաց. «Մենք աջակցելու ենք Ադրբեջանին մինչև վերջ... Մենք աղոթում ենք, որ մեր ադրբեջանցի եղբայրները հաղթեն այդ բախումներում որքան հնարավոր է քիչ կորուստներով»։ Այդ օրերին ամբողջ աշխարհն էր խաղաղություն հորդորում, իսկ Էրդողանը պատերազմի կոչ էր անում, ավելին՝ աղոթքով դիմում էր Բարձրյալին. «Թող ալլահն օգնի մեր ադրբեջանցի եղբայրներին»։ Լսեց թուրք նախագահի աղոթքը մեր Տեր Աստված և օգնեց «ադրբեջանցի եղբայրներին խելքները գլուխները հավաքել և խնդրել Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարությանը՝ միջնորդական առաքելություն ստանձնել և ձեռք բերել հայկական երկու պետությունների՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության և Հայաստանի Հանրապետության զինվորական ղեկավարության համաձայնությունը հրադադար կնքելու շուրջ։ Ընդ որում՝ հատկանշական է, որ Թուրքիայի նախագահի այդ ելույթում բաժին հասավ նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին. «Մենք բախվեցինք այսպիսի միջադեպի, որովհետև Մինսկի խումբը թերագնահատեց իրավիճակը Լեռնային Ղարաբաղում, որը գտնվում է օկուպացիայի մեջ (Հայաստանի կողմից) երկար տարիներ։ Եթե Մինսկի խումբն արդարացի և վճռական քայլեր ձեռնարկեր այս առիթով, նման իրավիճակ չէր ստեղծվի»։ Այստեղ չեմ կարող մեջբերում չանել Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի ելույթից։ Ս.թ. մարտի 30-ին ԱՄՆ կատարած աշխատանքային այցի շրջանակում ելույթ ունենալով Հարվարդի համալսարանի Քենեդու անվան կառավարման դպրոցում՝ Սերժ Սարգսյանն ասաց. «Օկուպացիա» բառն օգտագործողները շատ հաճախ մոռանում են, որ Ղարաբաղն ինքը 70 տարի շարունակ օկուպացիայի զոհ է եղել։ ...իսկ ի՞նչ էր 1921թ. Ստալինի թեթև ձեռքով Ղարաբաղի բռնակցումը Ադրբեջանին, եթե ոչ՝ օկուպացիա»։

Իր շեֆի ռազմաշունչ հռետորաբանությանը հավատարիմ մնաց նաև Թուրքիայի վարչապետ Ահմեթ Դավութօղլուն, որն այդ նույն օրը՝ ապրիլի 5-ին, Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովում ելույթ ունենալով Արդարություն և զարգացում կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության նիստում, ասաց հետևյալը. «Ամբողջ աշխարհը պետք է իմանա, որ Թուրքիան մինչև ահեղ դատաստանի օրը կշարունակի ուս ուսի, մինչև վերջ պաշտպանել եղբայրական Ադրբեջանին Հայաստանի ագրեսիայի և օկուպացիայի դեմ։ Ադրբեջանի ամեն մի զոհված զավակ նաև մեր շեհիդն է։ Ադրբեջանի արդար պայքարին աջակցությունը կշարունակվի, ինչպես և առաջ, Թուրքիայի 78 միլիոն քաղաքացիները կսատարեն Ադրբեջանին, մինչև որ Ադրբեջանի օկուպացված հողերը, այդ թվում նաև Լեռնային Ղարաբաղը, չազատագրվեն»։

Հավանաբար, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Պաշտպանության բանակի զինվորների անօրինակ հերոսությունը, աշխարհի հայության համախմբումը և ոչ թե «օկուպացված ադրբեջանական տարածքները», այլ իրենց սուրբ մայր Հայրենիքը պաշտպանելու վճռականությունը սթափեցնող ներգործություն ունեցան Իլհամ Ալիևի վրա։ Նա ականջ չկախեց Մերիլենդից (ԱՄՆ) և Անկարայից միաժամանակ հնչող Էրդողանի և Դավութօղլուի՝ «ջիհադը» շարունակելու կոչերին։ Նա այլ կերպ վարվեց։ 2016թ. ապրիլի 6-ին Ռուսաստանի արտգործնախարար Ս.Լավրովի հետ հանդիպման ժամանակ Ափշերոնյան հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևն ասաց. «Ռուսաստանը նորից հանդես եկավ նախաձեռնությամբ, և նրա միջնորդությամբ կողմերը հրադադարի պայմանավորվածություն ձեռք բերեցին»։ Ընդ որում՝ նա առիթը բաց չթողեց ասելու, հավանաբար՝ նկատի ունենալով Էրդողանի և Դավութօղլուի հայտարարությունները, թե մարտական գործողությունները Լեռնային Ղարաբաղում «անհանգստություն են առաջացրել աշխարհում»։

Այո, այսօր փխրուն հրադադար է հաստատվել։ Բայց ռազմական լարվածության թեժացման վտանգը ղարաբաղյան ճակատում պահպանվում է։ Պահպանվում է, որովհետև առաջին տարին չէ, որ խրախուսվում է օսմանիզմի գաղափարախոսությամբ։ Թուրքիայի ներկայիս կառավարողների համար նեոօսմանիզմն իրենց ողջ կյանքի գործն է։ Եվ սա չափազանցություն չէ։ Հիշենք, որ 1997թ. Ստամբուլի նախկին քաղաքապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Սղերդ քաղաքում հանրահավաքի ժամանակ կրոնական բանաստեղծություն է կարդացել. «Մեր սվինները մեր մինարեթներն են, մեր սաղավարտները՝ մզկիթների գմբեթները, մեր զորանոցները իսլամական տաճարներն են, մեր զորքը՝ բոլոր մուսուլմանները»։ Բանն ավարտվել է նրանով, որ 1998թ. ապրիլին պետական անվտանգության դատարանը Էրդողանին դատապարտել էր տասն ամսվա բանտարկության Թուրքիայի Քրեական օրենսգրքի 312-րդ հոդվածով (երկպառակության հրահրում բնակչության շրջանում)։ Չորս ամիս անց նրան ազատ արձակեցին, և մի քանի տարի նա իրավունք չուներ պետական պաշտոններ զբաղեցնել և առաջադրվել ընտրություններում։ Կարծում ենք, որ թուրք առաջնորդի կենսագրության այս տողերը գաղտնիք չեն։ Սակայն ներկա պայմաններում դրանք ձեռք են բերում չարագուշակ իմաստ։ ԻԼԻՊ-ը և «Ջեբհաթ-ան-Նուսրան» Էրդողան-Դավութօղլուի համար գուցե Մեծ Թուրանի գաղափարը վերածնելու և այն Ջիբրալթարից մինչև Չինաստանի Սինցզյան-ույղուրական ինքնավար շրջան տարածքի վրա իրականացնելու նախակարապետներն են։

Հավանաբար, թուրք նեոօսման առաջնորդների բոլոր խաղաթղթերն իրար խառնեցին Ռուսաստանի փառապանծ ռազմատիեզերական ուժերը, որոնք վճռորոշ նշանակություն ունեցան Սիրիայում իրավիճակը բեկելու հարցում, և այդ ժամանակ էլ հենց Էրդողան-Դավութօղլուին անհրաժեշտ եղավ նոր ճակատ բացել Ռուսաստանի հարավային մատույցում, դե՛, մեկ էլ տեսար՝ նաև Ղրիմում...

Հ.Գ. Հայաստանի և Ադրբեջանի կողմից հրադադար հաստատելու հաջորդ օրը՝ ապրիլի 6-ին, «Քաղաքականություն» («Политика») ծրագրի ստուդիայում խոսակցությունն այն մասին էր, թե ում էր ձեռնտու հակամարտության սրումը ղարաբաղա-ադրբեջանական դիմակայության շրջանում, ինչու այն նորից սրվեց, ինչ սպառնալիքներ է պարունակում և ինչպես լուծել այն։ Բանավեճին մասնակցում էր նաև Ռուսաստանի հայտնի քաղաքական-հասարակական գործիչ, ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի տնօրեն Կոնստանտին Զատուլինը։ Լսենք, թե ինչ ասաց նա եթերում. «Բայց այն, ինչ պետք է անեն միջնորդները (նկատի ունի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրները- Ա.Գ.), կարգավորման պայմաններ թելադրելն է։ Այդ պայմանները, ըստ իս, պետք է լինեն հետևյալը, սա իմ անձնական կարծիքն է. անկախություն Լեռնային Ղարաբաղին, որովհետև Լեռնային Ղարաբաղը երբեք չի վերադառնա Ադրբեջանի կազմի մեջ։ Կարող եք ասել ինչ ուզում եք, բայց դա երբեք չի լինի, և, միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանին այն շրջանների վերադարձ, որոնք այսօր զբաղեցնում են Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության ուժերը՝ անկախության ճանաչման դիմաց։ Ահա սա էլ լուծումն է»։ Ծրագիրը վարող Պյոտր Տոլստոյ. «Իսկ ո՞վ է երաշխավորելու»։ Կոնստանտին Զատուլին. «Այս որոշումը երաշխավորելու են Ռուսաստանը, Միացյալ Նահանգները, Ֆրանսիան։ Նրանք են Մինսկի խմբի միջնորդները։ Որովհետև Բաքվում և Երևանում այս լուծումը չեն ընդունի։ Ամեն անգամ թե՛ Ադրբեջանում, թե՛ Հայաստանում անպայման կգտնվեն մարդիկ, ովքեր կասեն. ոչ մի դեպքում, դա դավաճանություն է ազգային շահերին։ Ուստի, հարկավոր է, որ պատասխանատվության մի մասն իրենց վրա վերցնեն այդ միջնորդները։ Եվ սա այն դեպքն է, երբ Ռուսաստանը և Միացյալ Նահանգները կարող են համատեղ գործել։ Ինձ թվում է, որ սա այն հազվագյուտ դեպքն է, երբ կարող են»։

ԱՐՏԱՇԵՍ ԳԵՂԱՄՅԱՆ

Հայաստանի Ազգային ժողովի պատգամավոր Հանրապետական կուսակցությունից,

ԵԱՀԿ Խորհրդարանական վեհաժողովում Հայաստանի մշտական պատվիրակության ղեկավար,

«Ազգային միաբանություն» կուսակցության և «Հյուսիսային հեռանկար» հասարակական

կազմակերպության նախագահ

www.amiab.am

NAGORNO KARABAKH WILL NEVER BE RETURNED TO AZERBAIJAN

10.04.2016, Armenpress

A week has passed since the fragile truce in the zone of the Nagorno-Karabakh conflict… World leaders have strongly condemned the violation of ceasefire in Nagorno Karabakh, calling on the parties to show restraint, saying with one voice that this conflict has no military settlement. Such calls were addressed to Baku and Yerevan, by the presidents of Russia and France Vladimir Putin and Francois Hollande, German Foreign Minister Frank-Walter Steinmeier, the UN Secretary-General Ban Ki-moon, head of the EU External Action Service Federica Mogherini, the president of the OSCE Parliamentary Assembly Ilkka Kanerva, US Secretary of State John Kerry, Council of Europe Secretary General Thorbjorn Jagland. As a result, on April 5 in Moscow via mediation by Russia the meeting of the Chief of Staff Armed Forces of Armenia and Azerbaijan Armed Forces (Colonel General Najmeddin Sadykov vs Colonel-General Yuri Khachaturov) took place, during which it was agreed that military operations are ceased on the line of contact between Azerbaijan and the Republic of Nagorno Karabakh.

For the bloodshed not to break out with a new wave, I think, it is especially important to analyze what or who prompted the Azerbaijani authorities to resort to this extremely dangerous military adventure, to put it mildly. Whom and what they counted on. Relying solely on the facts, it is important to understand the causes of the four-day Azerbaijani and Nagorno-Karabakh war unleashed by Azerbaijan. The dialogue of the Chairman of the Islamic Committee of Russia Heydar Jemal with Peter Tolstoy host of "Time will show" program, held on April 4 of this year, will promote unbiased analysis of the impulsive motives of the Azerbaijani leadership, which unleashed military operations in the zone of the Nagorno-Karabakh conflict. So, Heydar Jemal: "Since all the Russians, in overwhelming majority, obviously support the Armenian side, the intrigue itself, the spring of intrigue comes out, because Armenia is factor of Russian politics." Peter Tolstoy: "Azerbaijan is a factor of Turkish politics." Heydar Jemal: "Azerbaijan plays a complicated, big game, manipulating maneuvering ..." Peter Tolstoy: "Why have the military actions started now?" H. Jemal: "Let me explain. Because the Syrian front closed." So, what a "complex, big game is playing" the "strategic" partner of Russia, Azerbaijan? There is no doubt that this game is "solved" by US private intelligence- analytical company Stratfor, which is often called a "shadow CIA." So, on March 28 of this year, in an analytical forecast for the II quarter of 2016 Stratfor recorded: "Azerbaijan will go for escalation, arguing with Armenia over Nagorno-Karabakh in an attempt to divert public attention from domestic economic difficulties. However, serious military operations are unlikely to start. Russia and Turkey will try to influence the course of negotiations between the two countries, acting through their allies." Let us memorize this forecast. Let us remember that on the eve of his visit to Washington for the Nuclear Security Summit, the President of Azerbaijan Ilham Aliyev, on March 17, granted amnesty to 148 prisoners, including 14 people, who were considered as political prisoners by the international human rights organizations. We should note that there is still are more than 80 people under detention in Azerbaijan who have been convicted for political reasons. It is clear that this step was dictated by the Azerbaijani President's desire to create a good background backing off authoritarianism to achieve a favorable outcome of negotiations with the US authorities: Vice President Joe Biden and Secretary of State John Kerry. This primitive artifice by Aliyev was immediately debunked by the former US Ambassador to Azerbaijan (1994-1997) Richard Kozlarich, who said: “…The US government should not "reward" a regime, or praise it for the release of people who should not have been convicted, or meet high-level officials of Azerbaijan. If we do that, we will turn these people into hostages, into master cards of the Azerbaijani authorities, who will seek to use them to obtain political and economic benefits from the United States and Europe.” Intelligent, insightful conclusion of a professional, who knows the nuances of diverse policy of the Azerbaijani leader.

The leadership of Azerbaijan pursued its policy with the European Union somewhat differently. On  February 29 of this year Baku hosted the second meeting of the Advisory Board of the "Southern Gas Corridor" (hereinafter SGC). We should note that in a meeting attended by the heads of energy departments of Azerbaijan, Turkey, Georgia, Greece, Albania, Italy, Bulgaria, Croatia, Serbia, Montenegro, the European Commissioner for Energy Maroš Šefčovič, US Department of State Special Envoy on Energy Issues Amos Hackstein, heads of Pipeline Consortium TANAP (Trans-Anatolian gas pipeline) and TAP (Trans-Adriatic pipeline). The meeting concluded with the adoption of the final declaration, which was signed in the presence of the President of Azerbaijan and the EU High Representative for Foreign Affairs and Security Policy Federica Mogherini. We should note that the Minister of Energy of Azerbaijan Natig Aliyev then said, Azerbaijan will invest in the construction of TANAP and TAP pipelines regardless of the situation in the energy markets. It is worth mentioning, that the Southern Gas Corridor is of priority for the EU projects and provides transportation of 16 billion cubic meters of gas - 6 billion cubic meters to Turkey and 10 billion through Georgia and Turkey to Europe. Recently, during the conference "Energy cooperation with the countries of the EU" Eastern Partnership "and Central Asia" in Brussels, the EU Commissioner for Energy issues Maroš Šefčovič said that the Southern Gas Corridor is one of the largest infrastructural projects of our times. According to analysts, the main objective of the project is increasing the security of gas supplies to Europe bypassing Russia as a monopolist in the role of a supplier, and Ukraine - as a monopolist in the role of a gas transit country. It is assumed that the main suppliers would be Azerbaijan, Turkmenistan, and possibly Iraq. It should be noted, that the alleged cost of the project $45 billion, wherein 14 billion is accounted for Azerbaijan. Despite the sharp drop in oil prices, the state and the companies participating in the project SGC, as well as international bankers-creditors declared their readiness to fulfill their obligations within the time limits. The first gas via TANAP will go to Turkey in 2018, and the Azerbaijani gas will go to Europe via TAP in 2020. It seems that after the aforementioned, the Azerbaijani leadership in their calculations could well count on favor from its European partners, who, in their presumption, will finally get rid of the Russian gas monopolist, will ensure the diversification of energy and strengthen the energy security of their countries.

However, acknowledgment of these new circumstances, apparently inspiring the Azerbaijani leadership about its seemingly privileged position would have been clearly insufficient to start a military adventure. They needed something more: support of Turkey's military machine. Assurances from the Turkish side about the unconditional support came very soon. So, on March 15 during a press conference held after the V High-Level Strategic Cooperation Council meeting of Turkey-Azerbaijan, Erdogan said: "I think it (Aliyev’s visit to Ankara for a meeting, which was scheduled to be held in Baku) another proof of correctness of the words by the late Heydar Aliyev "one nation, two states." Azerbaijan is one of those friends who come to know in need. I advise everyone to consider the message of brotherhood and make conclusions from them." In these last words by Erdogan there is uncovered threat not to interfere with already planned by the Turkish and Azerbaijani generals blitzkrieg across the line of contact between Nagorno Karabakh-Azerbaijan. I.Aliyev did not leg behind Erdogan in exchange of compliments. “The stronger is Turkey, the stronger will be Azerbaijan... Turkey's support is very important to us. Recently, our military conducted joint exercises, which is a very good tradition. We buy various types of military equipment and weapons from Turkey. Turkey's success in the field of defense industry strengthen the defense of Azerbaijan.” It seems that the words of the Azerbaijani President, who is also considered a "strategic partner" of Russia, will not cause jealousy in the Russian Deputy Prime Minister Dmitry Rogozin, who, on April 8 of this year, announced about continuing to sell weapons to Azerbaijan and Armenia "in accordance with the contracts. For us (Russia), both countries are our strategic partners." In the meantime we want to believe that these daring statements by the Turkish-Azerbaijani leaders will prompt something to the official representative of the Russian Foreign Ministry, dear Marina Zakharova. Moreover, she will not have to make excuses to Azerbaijan for the military-technical cooperation with Armenia, while saying: "We hope that this fact (meaning a soft loan of $ 200 million provided to Armenia by Russia for obtaining weapons) ... Any delivery of weapons both to Armenia and to friendly Azerbaijan are made by us with careful consideration of the need to preserve the balance of power in the region" (February 25, 2016 http://tass.ru/politika/2695391). At the same time, we should note that in the period from 2010 to 2014, Moscow and Baku signed a number of contracts for the supply of helicopters, advanced anti-aircraft missile systems, armored equipment and artillery weapons worth $ 4 billion (http://www.oborona.gov. ru / news / view / 9689). That is, even taking into account the fact that Russia is selling arms to Armenia at internal Russian prices, talking about maintaining the balance of power is not necessary. It is violated fifteen-fold in favor of Azerbaijan.

The whole complex of the aforementioned factors apparently pushed Azerbaijan to blitzkrieg, which completely failed on the fourth day. However, here I would like to draw attention to very important factors. So, while on the first day of the outbreak of military operations, as noted earlier, the leaders of US, Russia, France, Germany, the United Nations, the OSCE Parliamentary Assembly, the Council of Europe made urgent calls for an immediate cessation of military operations, rather expected was the behavior of the Turkish leaders. So, on Sunday, April 3 at the height of armed hostilities in Karabakh conflict zone, at the opening of the Turkish-American Center of culture and civilization in the state of Maryland, USA, President Erdogan said: "We will support Azerbaijan until the end ... We pray that our Azerbaijani brothers win in these collisions with as few as possible losses." In those days, the whole world was calling for peace, but Erdogan was calling for to war; moreover, called to God in prayer: "May Allah help our Azerbaijani brothers." The Turkish President’s pleas heeded the Lord God, and helped “Azerbaijani brothers” to come to senses and ask Russian Defense Ministry to take on a mediating mission and obtain the consent of the military leadership of the two Armenian states - Nagorno-Karabakh Republic and the Republic of Armenia to conclude a truce. It is very significant that the OSCE Minsk Group also had to bear from this speech by Turkish President: "We faced such an incident, because the Minsk Group underestimated the situation in Nagorno-Karabakh, which is under the occupation (Armenia) for many years. If the Minsk Group had made fair and decisive steps in this regard, such a situation would not arise." Here, I cannot but quote from the speech of the President of Armenia Serzh Sargsyan. So, within the framework of his working visit to the US on March 30 of this year, Serzh Sargsyan, speaking in the Kennedy School of Government at Harvard University, said: "People, having often used the word "occupation", forget that for 70 years in a row Karabakh was a victim of occupation... and what was the annexation of Karabakh to Azerbaijan thanks to Stalin’s ability, if not occupation." The Prime Minister of Turkey, Ahmet Davutoglu, who remained faithful to bellicose rhetoric of his boss, on the same day, April 5, speaking at a meeting of the parliamentary faction of Justice and Development Party in the Turkish Grand National Assembly, said: "The whole world should know that Turkey, until the judgment day, will continue to support fraternal Azerbaijan, shoulder to shoulder, until the end against the occupation and aggression by Armenia. Each fallen son of Azerbaijan and our martyrs. Support to the fair struggle of Azerbaijan will continue, as in the past 78 million citizens of Turkey will support Azerbaijan, until the occupied lands of Azerbaijan, including Nagorno-Karabakh, are freed."

Apparently, the unprecedent heroism of the soldiers of the Defense Army of Nagorno-Karabakh Republic, the total mobilization of Armenians in the world and their determination to protect not "occupied Azerbaijani territories", but their holy Motherland, had a sobering effect on Ilham Aliyev. He did not heed to calls by Erdogan and Davutoglu, sounded at the same time from Maryland (United States) and Ankara to continue "jihad", but acted differently. On April 6, 2016 at a meeting with Russian Foreign Minister Sergey Lavrov the President of Absheron Republic Ilham Aliyev said: "Russia again took the initiative, and via its mediation the parties reached an agreement on a truce." However, he did not fail to say, apparently referring to the statements of Erdogan and Davutoglu, that armed hostilities in Nagorno-Karabakh "caused concern in the world." Yes, today a fragile truce has been established. However, the danger of escalation of military tension in the Nagorno-Karabakh front persists. It persists, because it is not one that it is being fueled by the ideology of Ottomanism. For the rulers of modern Turkey, neo-Ottomanism is a lifetime deal. This is not an exaggeration. Let us remember that in 1997, Recep Tayyip Erdogan, a former mayor of Istanbul at a rally in the town of Siirt read religious verses: "Minarets are our bayonets, domes of mosques are our helmets, Islamic temples are our barrack, all Muslims are our troops." It ended with the fact that in April 1998, the state security court sentenced Erdogan to ten months in prison under Article 312 of the Turkish Criminal Code (inciting hatred among the population). Four months later, he was released and during several years, he had no right to hold public office and to stand for election. It seems that these lines from the biography of the Turkish leader are not a secret. However, in modern conditions, they acquire a sinister meaning. Perhaps ISIS and Jebhat-en-Nusra for Erdogan-Davutoglu is a kind of precursor to the idea of reviving of Great Turan and translating it into life in the area from Gibraltar to the Xinjiang Uygur Autonomous Region of China.

Apparently, all cards of Turkish neo-Ottoman leaders confused the glorious military space forces of Russia, which have been crucial in  reversing the situation in Syria, and then Erdogan-Davutoglu had to urgently open a new front in the southern underbelly of Russia, and maybe in Crimea as well…

P.S. The next day, after the announcement of the armistice by Armenia and Azerbaijan, on April 6 in the studio of program "Politics" they spoke about who benefits from the conflict in the region of the Nagorno-Karabakh and Azerbaijan, why it flared up again, what threats it has and how to resolve it. Among the panelists was a well-known political and public figure of Russia, Director of the Institute of CIS countries Konstantin Zatulin. Let's listen to what he said on the air: "What the mediators have to do (meaning co-chair countries of the OSCE Minsk Group - AG) - dictate the terms of settlement. These terms shall be as follows, in my opinion, this is my personal opinion: the independence of Nagorno Karabakh, because Nagorno Karabakh will never be returned to Azerbaijan. You can say whatever you want, but this will never happen, and in its turn, the return of the regions of Azerbaijan, where defense forces of Nagorno-Karabakh are, to Azerbaijan in exchange for recognition of independence. That is the solution." Host of the program, Peter Tolstoy: "Who will guarantee it?". Konstantin Zatulin: "Russia, the United States, France should guarantee this decision. These are mediators of the Minsk group. Because Baku and Yerevan will not accept this decision. Every time there certainly will be people both in Azerbaijan and in Armenia who will say – by no means, it is a betrayal of national interests. Therefore, it is necessary that these mediators take over part of responsibility. This is the case, when Russia and the United States can work together. It seems to me that this is the rare case when they can."

Artashes Geghamyan

Member of the Armenian National Assembly

from the Republican party, Head of the permanent

delegation of the RA National Assembly in the

OSCE Parliamentary Assembly, Head of the Party

“National Unity” and non-governmental

organization “Northern perspective”

www.amiab.am