ԱԼՄ ՀԵՌՈՒՍՏԱԸՆԿԵՐՈՒԹՅԱՆ «ԴԻՐՔՈՐՈՇՈՒՄ» ՀԱՂՈՐԴԱՇԱՐՈՒՄ ՏԻԳՐԱՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԻ ՀՅՈՒՐԸ ԱՐՏԱՇԵՍ ԳԵՂԱՄՅԱՆՆ Է

20 ապրիլի 2006

ԱՐՏԱՇԵՍ ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Սրտանց շնորհակալություն եմ հայտնում «ԱԼՄ»  հեռուստահոլդինգին, մասնավորապես, հարգարժան Տիգրան Կարապետյանին` ընձեռած հնարավորության համար: Այսօր մենք վերլուծելու ենք աշխարհաքաղաքական այն բարդ զարգացումները, որոնք կարող են ապակայունացնել իրավիճակը ոչ միայն Հայաստանում, այլև Հարավային Կովկասում:

ՏԻԳՐԱՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ. - Անցած երեք ամիսների ընթացքում երկու անգամ ելույթով հանդես եք եկել Եվրախորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի լիագումար նիստերում: Մենք դիտեցինք այդ տեսանյութերը: Ի՞նչ կարող եք ավելացնել:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Եվրոպացիներին խիստ կարևոր էր հիշեցնել այն բարբարոսությունների մասին, որոնք իրականացվել են վերջերս ադրբեջանցիների կողմից: Երկիր, որը Եվրախորհրդի անդամ է: Եվ այդ բարբարոսությունները կատարվում են, անշուշտ, Թուրքիայի հովանավորությամբ և միջազգային հանրության լռակյաց դիրքորոշման պայմաններում: Իսկ ինչո՞ւ էր անհրաժեշտ այդ հարցը հենց այնտեղ վերհանել: Դա հրատապ էր այնքանով, որ այսօր էլ նույն ուժերը փորձում են Լեռնային Ղարաբաղը բռնակցել Ադրբեջանին: Եթե ողջ աշխարհի առաջ անարգել մեր սրբություններն են պղծում, ապա արցախահայության անվտանգության ի՞նչ երաշխիքներ կարող է Եվրոպան առաջարկել: Վերջերս Լուվրում տեսա Հին Ջուղայից այնտեղ տեղափոխված տասներեքերորդ դարի խաչքարերից մեկը: Եվ ակամայից թանգարանի աշխատակցին հարց տվեցի. հանկարծ, եթե որևէ մեկը փորձի այս խաչքարը վնասել, ի՞նչ պատժի կենթարկվի: Զրուցակիցս զարմանքով պատասխանեց. ֆրանսիական օրենսդրության համապատասխան նա կդատապարտվի: Բա լավ, ինչպե՞ս կարելի է 2700-ից ավել ճարտարապետական նման փոքր հուշարձաններ պղծվեն, և մեղավորները չկրեն որևէ պատասխանատվություն, իսկ միջազգային հանրությունն էլ լռի: Ըստ որում, օգտվելով առիթից, շնորհակալություն եմ ուզում հայտնել լորդ Էնթոնի Լոյդին, որը նախագահում էր ԵԽԽՎ-ի այն նիստը, որի ժամանակ էլ հնչեցրեցի ազերիների բարբարոսությունների մասին: Նա համբերատար թույլ տվեց, որ ես գրեթե ամբողջությամբ ավարտեմ խոսքս, որը, ըստ էության, օրակարգից դուրս էր: Ավելին, հետագայում լորդը իր խոստման տերը եղավ. նա, երբ ընդհատեց ելույթս, ասաց, որ իմ կողմից բարձրացված հարցերը, թերևս, առանձին դեբատների, առանձին քննարկման առարկա պետք է դառնա: Եվ հենց այդպես էլ եղավ. երկու շաբաթ անց, արդեն Եվրոպառլամենտը, այլ ոչ թե Եվրախորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովը, Եվրամիության 25 երկրների խորհրդարանը, քննության առարկա դարձրեց Հին Ջուղայի խաչքարերի զանգվածային ոչնչացման հարցը: Եվրոպառլամենտը քննարկումների արդյունքում ադրբեջանական բարբարոսությունները դատապարտող որոշում ընդունեց: Հասկանալի է, որ այդ որոշումն արդեն իսկ լուրջ կռվան է մեր արտաքին քաղաքականության, մեր դիվանագիտության համար: Թվում է, որ Ստրասբուրգում ունեցած իմ այս ելույթը եվրոպացիներին մեկ անգամ ևս համոզեց և ապացուցեց, որ մենք գործ ունենք քրիստոնեական, ինչու չէ, համամարդկային արժեքները բացարձակապես չընդունող ազերիների հետ, որոնք չեն ենթարկվում եվրոպական ընտանիքում ընդունված կանոններին, մերժում են համամարդկային արժեքները: Կարծում եմ, այստեղ` Հայաստանում, ելույթիս հարկ էր մոտենալ հենց այս տեսակետից` մոռանալով ելույթ ունեցողի անուն-ազգանունը, կուսակցական պատկանելիությունը և հնարավորինս լայնորեն լուսաբանել այն` դարձնելով պետական քարոզչության համոզիչ ու զորեղ կռվան:

Երկու օր առաջ` ապրիլի 18-ին, Ազգային ժողովում տեղի ունեցավ Եվրամիություն-Հայաստան խորհրդարանական համագործակցության 8-րդ նիստը: Եվրոպառլամենտից Հայաստան էր ժամանել պատկառելի պատվիրակություն: Նիստի ժամանակ հանդես եկավ արտաքին գործերի նախարարը` Վ. Օսկանյանը, որին, ասեմ, շատ դրական եմ վերաբերում. նա ազնիվ և հայրենասեր անձնավորություն է: Հիմա, ուշադրություն դարձրեք, թե ի՞նչ էր ասել հարգելի Վարդան Մինասիչը` ներկայացնելով Հայաստանի Հանրապետության դիրքորոշումը. «Մենք այսօր պարզապես ասում ենք, եթե ադրբեջանական կողմը ընդունում է այն փաստը, որ Ղարաբաղի ժողովուրդը ունի ինքնորոշման իրավունք, եթե նույնիսկ ինքնորոշումը պետք է իրականացվի հետագայում, ապա հայկական կողմը պատրաստ է այսօր սկսել քննարկել կոնֆլիկտի հետևանքների վերացման խնդիրը, այն է` տարածքների, փախստականների և անվտանգության այլ խնդիրներ: Ես կարծում եմ, որ սա լուրջ փոխզիջում է հայկական կողմից»:

Սիրելի հեռուստադիտող, խորհենք, թե ի՞նչ աստիճանի են մեր դիրքերը թուլացած, որ Հայաստանի պաշտոնական դիրքորոշումը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ դեռ 1975 թ. Հելսինկիում եվրոպական 33 երկրների և Կանադայի ու Ամերիկայի կողմից ստորագրված, ԵԱՀԿ անդամ երկրների համար այսօր էլ պարտադիր կատարման սկզբունք: Նորագույն դիվանագիտության մեջ այն հայտնի է որպես «Եվրոպայում Անվտանգության և Համագործակցության Հելսինկյան եզրափակիչ վավերագիր»  փաստաթղթի 8-րդ սկզբունք (զամբյուղ): Ինչո՞ւ ես կարդացի և ոչ թե շարադրեցի Վարդան Մինասիչի ելույթի այս դրվագը: Տառապանքս փորձ ունի, որ հանկարծ չասեն` թարգմանական ինչ-որ անճշտություններ են եղել: Ուրեմն, Հելսինկյան 8-րդ սկզբունքը, կրկնեմ, ուղղակի ասում է. ԵԱՀԿ անդամ ցանկացած երկիր պարտավոր է ստեղծել հնարավորություն, որն ընձեռում է ազատ կամարտահայտության պայմաններում ժողովուրդներին ինքնորոշվել, ինչն էլ նրա անքակտելի իրավունքն է: Հիշեցնեմ, որ թե՜ Ադրբեջանը, և թե՜ Հայաստանը հանդիսանում են ԵԱՀԿ անդամ երկրներ, ինչպես նաև հարցի կարգավորմանը հետամուտ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրները` ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան, Ռուսաստանը: Ես ընդդիմադիր գործիչ եմ, ոմանք կարող է մտածեն, թե ես պետք է ուրախանայի, չարախնդայի և ասեի` տեսեք, հայաստանյան իշխանություններն ի՞նչ ողորմելի վիճակի մեջ են ընկել: Սակայն ես ցավ եմ ապրում դրա համար, որովհետև արդյունքում դա ծանրանալու է մեր երկրի, մեր պետության վրա: Երբ բարձրաստիճան պաշտոնյան այդպես աղերսում է, միայն թե ճանաչեն այն իրավունքը, որը դեռ 31 տարի առաջ ամրագրված է եղել Հելսինկիում, դա, ավա՛ղ, խոսուն վկայությունն է այն մասին, որ Հայաստանը, իրոք, հայտնվել է վտանգավոր իրավիճակում` այն էլ արտաքին քաղաքականության ոլորտում: Եվ այս պարագայում պետք է անպայմանորեն մտածել ելքերը գտնելու մասին, որովհետև խոսքը ոչ թե անձերի, այլ Հայաստանի վաղվա օրվա մասին է:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Պարոն Գեղամյան, ձեզ չի՞ թվում, որ եթե մենք ձգտում ենք մեր դիրքը միշտ հստակ լինի, պետք է յուրաքանչյուր քայլը արձանագրենք: Եթե մենք այսօր արձանագրում ենք, որ Ադրբեջանի դրդմամբ Վրաստանի մաս կազմող Մառնեուլը ինքնորոշման հարցեր է բարձրացնում, ապա դա ինչո՞ւ չդարձնենք ազդակ Ջավախքի խնդիրը բարձրացնելու համար:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Որպես մոտեցում, թերևս, կարելի է դիտարկել նաև Ձեր ասածը: Հիշեցնեմ հետևյալը. երբ Վրաստանի և Ռուսաստանի հարաբերություններն առավել շիկացել էին, իր ասուլիսներից մեկում Ռուսաստանի Դաշնության նախագահը` Վլադիմիր Պուտինը, ուղղակիորեն ասաց հետևյալը. ինչո՞ւ կարելի է ճանաչել Կոսովոյի անկախությունը, որը Եվրոպայի` Բալկանների, սրտում է, և որը, թերևս, բալկանյան վերջին արյունահեղ պատերազմի պատճառն էր և չի կարելի ճանաչել, ասենք, Աբխազիայի, Հարավային Օսիայի անկախությունը:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Ընդ որում և Արցախի:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Ցավոք, Վ. Պուտինն այդ ասուլիսում Արցախի անունը չի տվել, բայց դուք միանգամայն ճիշտ եք, սկզբունքը նույնն է: Ավելին էլ ասաց. այդ ինչպե՞ս է ստացվում, որ Եվրամիությունը, համաշխարհային հանրությունը հանդուրժել է այն փաստը, որ Թուրքիան ճանաչել է հյուսիսային Կիպրոսի անկախությունը, անկախ պետականությունը: Հիմա նմանատիպ իրավիճակ է ստեղծվել Լեռնային Ղարաբաղի պարագայում: Եվ ահա թե ինչու եմ Եվրախորհրդի խորհրդարանական Վեհաժողովում կարևորել ԼՂՀ-ի անկախությունը ճանաչելու խնդիրը: Ավելին, ԵԽԽՎ-ի վերջին նստաշրջանում` ապրիլի 11-ի նիստում այս հարցը սրելու նպատակով զուգահեռներ եմ անցկացրել իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության հետ: Հակամարտություն, որը տասնամյակներ շարունակ գտնվում է աշխարհի հզոր երկրների ուշադրության կենտրոնում: Եվ, ինչպես դուք տեսաք, ԵԽԽՎ-ի ամբիոնից նախազգուշացրեցի Եվրոպայի պատվիրակներին, որ ԼՂՀ-ի անկախության չճանաչումը Հարավային Կովկասը կվերածի արյունահեղության մի նոր օջախի:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ -Շատ բարի, գուցե ոչ միայն քաղաքական և տնտեսական առումներով, այլև մշակութային առումով է անհրաժեշտ ողջ աշխարհին ներկայացնել Արցախը: Պետք է աշխարհը ճանաչի և սիրի Արցախը:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Միանգամայն ճիշտ եք: Իսկ դուք ընդունո՞ւմ եք, որ Արցախի անկախության ճանաչման գործում չպետք է նայել, թե այդ խնդրի լուծման ճանապարհին ո՞վ է մի քայլ առաջ անցել` ընդդիմադիրը, թե՞ իշխանավորը:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Այստեղ չկա դիմադիր և ընդդիմադիր, բոլորս մեր ազգի շահերի պաշտպանն ենք: Պարոն Գեղամյան, ինչո՞ւ եք Ստրասբուրգում Ձեր ելույթները անգլերեն լեզվով ունենում: Ինչո՞ւ անգլերեն, դուք ռուսերեն լավ էլ խոսում եք:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Ստրասբուրգում առաջին 3 ելույթներս ռուսերեն լեզվով էր: Ի՞նչ թաքցնեմ, ռուսական կրթություն ունեմ, ռուսական դպրոց եմ ավարտել: Ինձ համար, իհարկե, ավելի դյուրին է ռուսերենով ելույթ ունենալ, սակայն շատ ավելի հոգեհարազատ կլիներ, եթե հնարավորություն ընձեռվեր հայերեն լեզվով ելույթներ ունենալ և Եվրախորհրդի այդ հեղինակավոր պալատի ամբիոնից հնչեցնել մեր գեղեցիկ լեզուն: Մինչդեռ, ԵԽԽՎ-ում աշխատանքային լեզուները վեցն են, այդ թվում` ռուսերենը: Հիմնական լեզուները անգլերենը և ֆրանսերենն են: Առաջին 3 ելույթներս, ինչպես ասացի, եղել են ռուսերեն և, բարեբախտաբար, դրանց տեսագրությունները կան: Փորձագետների գնահատականով` իմ կողմից բարձրացված հարցերը շատ ու շատ լուրջ և սուր են եղել: Ասեմ, որ դրանք տպագրվել են այստեղ` մամուլում: Բայց երբ ԵԽԽՎ-ի պաշտոնական արձանագրությունն էինք նիստից հետո ստանում, ավա՛ղ, փաստում էինք, որ այնտեղ ընդամենը 2-3 նախադասություն էր ելույթիցս մեջբերված: Պատճառը մեկն է. ԵԽԽՎ-ի կանոնակարգում պարզորոշ նշված է, որ անգլերենից և ֆրանսերենից զատ, աշխատանքային մյուս լեզուներով հնչած ճառերը տպագրվում են սեղմ և հակիրճ շարադրանքով` խմբագրական կոլեգիայի կողմից: Եվ, բնականաբար, այս պարագայում, կարծում եմ, ազերիներն ու թուրքերը ջանք ու եռանդ չէին խնայել, որ իմ ելույթներից արձանագրվեին ընդամենը 2-3 նախադասություն: Իսկ անգլերենով հնչած ելույթները, համաձայն Եվրախորհրդում գործող կանոնակարգի, տպագրվում են սահմանված առավելագույն ծավալով: Եվ պետք է ասեմ, որ անցյալ տարի Մեծ եղեռնի 90-ամյակի տարելիցի առթիվ ապրիլի 27-ին Ստրասբուրգում ունեցած ելույթս մտածված հնչեցրի անգլերեն լեզվով: Արդյունքում Եվրախորհրդի պատմության մեջ, թերևս, առաջին անգամ էր, որ հայ պատվիրակը կշտամբեց ԵԽ անդամ 45 երկրների պատգամավորներին: Նշվեց, որ վերջիններս խոսում են տարբեր վայրերում կատարվող հանցագործությունների, սպանությունների մասին, ինչը, անշուշտ, դատապարտելի է, բայց, չգիտես ինչու, այս օրերին մոռացության է տրվում Եղեռնի 90-ամյա տարելիցը: Այս հանդիմանանք-կշտամբանքը տեղ գտավ անցյալ տարվա ԵԽԽՎ-ի ապրիլյան նստաշրջանի պաշտոնական փաստաթղթերում: Արձանագրվել է նաև այս տարվա ապրիլի 11-ին ունեցած ելույթս, ուր ասվել է, որ միջազգային հանրությունը պատասխանատվություն է կրելու Լեռնային Ղարաբաղի հարցի միջազգայնորեն ճանաչման ձգձգման համար: ԵԽԽՎ-ի պաշտոնական փաստաթղթում տեղ է գտել նաև այն պնդումը, որ մեր տարածաշրջանն այդ պարագայում կդառնա երկրորդ Պաղեստին: Արձանագրվել է նաև Նախիջևանի Հին Ջուղայի խաչքարերի բարբարոսական ոչնչացման փաստը: Ահա թե ինչու եմ Ստրասբուրգում ելույթներ ունենում անգլերեն լեզվով: Խնդրում եմ, դա մեծ մեղք չհամարեք:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Պարոն Գեղամյան, չեք գտնո՞ւմ, որ պաղեստինյան խնդիրները մեր խնդիրների հետ շատ նման են. իրենք ունեն սկզբունքային պահանջներ, մենք էլ ունենք սկզբունքային պահանջներ, որից չենք կարող հրաժարվել:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Պաղեստինյան հարցի կապակցությամբ ելույթ ունենալս ամենևին պատահական չէր: Ասենք, որ Իսրայել պետության ստեղծման առաջին իսկ օրվանից` 1948 թ. սկսած այնտեղ միշտ արյունահեղություն է եղել: Ստրասբուրգում, երբ քննարկվում էր իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության կարգավորմանը վերաբերող հարցը, աշխարհի ուշադրությունը կենտրոնացած էր ԵԽԽՎ-ի վրա: Նշեմ նաև, որ դրան նախորդող օրերին Եվրամիությունը որոշում էր կայացրել մուտքի վիզա չտրամադրել Պաղեստինում ժողովրդավարական պայմաններում պառլամենտական ընտրություններում հաղթանակած «ՀԱՄԱՍ»  կուսակցության պատգամավորական պատվիրակությանը: Այդ պարագայում, Աստծո կամոք էր, որ հաջողվեց նաև ասել, որ եթե ձեզ այդքան հուզում է Պաղեստինի-Իսրայելի հակամարտության խնդիրը, իսկ դա մեզ էլ է, անշուշտ, հուզում, ապա, բարի լինենք, նոր Պաղեստինների ծնունդը կանխենք, բացառենք: Երբ խորությամբ վերլուծում ենք Մերձավոր Արևելքում ընթացող զարգացումները, ապա համոզվում ենք, որ այնտեղ քաղաքակրթական բախման վտանգ կա, ինչպես և մեզ մոտ` Հարավային Կովկասում: Իսրայելցիների համար տարածաշրջանում խաղաղության հաստատումը ընկալվում է որպես նորմալ իրավիճակ, երբ վերացվում են հակամարտող կողմերի իրարամերժ հավակնությունները և առկա խնդիրները լուծվում են միջազգային իրավունքի ամուր հենքի վրա: Իսկ արաբները, հատկապես պաղեստինցիները Իսրայելի արդեն իսկ գոյության փաստը համարում են որպես ներխուժում սրբազան արաբական հող, առավել ևս չեն հանդուրժում Արևելյան Երուսաղեմի պատկանելիությունը Իսրայելին, քանզի այնտեղ են գտնվում մահմեդական աշխարհի առաձնահատուկ կարևորության հուշարձանները, սրբավայրերը:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Ոչ միայն դա, պարոն Գեղամյան. տեսեք, այսօր Հայաստանը համարվում է փոքր երկիր, բայց չէ՞ որ մեր հողերը` Նախիջևանի, Ջավախքի, Արցախի, հարևան պետություններն են զավթել: Ժամանակին հենց այնպես մենք դրանք տվել ենք: Ուրեմն, Պաղեստինի պայքարն արդարացի է, որովհետև իրենց հողի համար են պայքարում:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Տիգրան Կարապետովիչ, իմ կարծիքով, փայլուն լուծում և բանալի առաջարկել էր Մոհամմեդ Մարգարեի` ժամանակի կտրվածքով հեռավոր, բայց արյունակից ժառանգներից մեկը` Հորդանանի թագավոր Հուսեյնը: Նա ընդամենը մի առաջարկ է արել, որի հիմքում այն ճշմարտությունն է, որ թե իսրայելցիները և թե պաղեստինցիները նույն ակունքից են սերում: Նրանք նույն մարդու` Աբրահամի որդիների` Իսմայիլի և Իսահակի ժառանգներն են, ուրեմն և թող բարի լինեն որպես նույն մարդու ժառանգներ իրար հետ միասնական, հաշտ ու խաղաղ ապրեն: Եկեք շատ չխորանանք այս հարցում:

Տ.ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Ես համաձայն չեմ:

Ա.ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Տվյալ դեպքում Դուք համաձայն չեք ոչ թե ինձ, այլ Հորդանանի նախկին թագավորի հետ. ես ընդամենը մեջբերում արեցի նրա խոսքից, ափսոս նա մահացել է, թե չէ կարող էիք բանավիճել այդ հարցի շուրջ թագավորի հետ: Ձեր հարցադրումները շատ սուր և տեղին են: Բայց դրանց շուրջ մենք միմյանց հետ չէ, որ պետք է բանավիճենք: Եվրոպայում, ԱՄՆ-ում, դրսում է, որ մենք մեր ճշմարտությունը պետք է տարածենք: Պետք չէ, որ իրար համոզենք մեր հարցադրումների ճշմարտացիության մեջ, որովհետև մենք դրանում համոզված ենք, մենք այդ գործում դաշնակիցներ ենք, մենք նույն բանակում ենք, նույն վտանգի առաջ ենք կանգնած և միևնույն վտանգը դիմակայողների թվում ենք:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Այստեղ խնդիրը ո՞րն է. այսօր մեզ լսում են ԱԳՆ-ից, բարձր ատյանի չինովնիկներ, որոնք պետք է մեր հարցադրումները ճիշտ ներկայացնեն համաշխարհային հանրությանը: Պետք է ասվի, որ Հայաստանն այսօր, որ փոքր է, դա նրանից է, որ մեր հողերը զավթել են, բայց չէ՞ որ մենք քաղաքակիրթ ազգ ենք:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Տիգրան Կարապետովիչ, Ձեր տրամաբանված այս հարցադրումներն Ադրբեջանը կարող է որպես զենք օգտագործել և ասեմ` ինչպես: Ադրբեջանական քարոզչական մեքենան այսօր փորձում է աշխարհին ապացուցել, որ ժամանակին, այսինքն` երկու դար առաջ, Ռուսական կայսրության և Պարսկական կայսրության պայմանավորվածության արդյունքում միասնական Ադրբեջանը մասնատվել է 2 հատվածի, մեկն անցել է Պարսկաստանին, մյուսը` Ռուսական կայսրությանը: Եվ այդ հարցն արդեն իսկ դարձրել են կռվան: Հյուսիսային Իրանը, որը ազերի պատմաբանները կոչում են Հարավային Ադրբեջան (մեր պատմական Ատրպատականը), այսօր համարում են իրենց միասնական մեծ Ադրբեջանի մի մասը: Այդ խնդիրը հրամցնում են միջազգային հանրությանը, մասնավորապես ԱՄՆ-ին, ակնկալելով հեռուն գնացող հայտնի նպատակներ:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Ընդհակառակը, պարոն Գեղամյան, Միացյալ Նահանգներն են ցանկանում, որ այդպիսի իրավիճակ լինի, դրանով կթուլանա Իրանը: Բայց մեզ համար, մենք գիտենք, որ Ադրբեջանը չի եղել, մենք հո լավ գիտենք: Եվ այսօր ասել, որ իրենք մեծ են, իրենք հող ունեն, մենք չունենք, զավթիչ ձևով զավթել են, օգտագործելով ամեն ինչ, և, ինչու չէ, Լենին պապիկին էլ է բաժանել, Ստալին պապիկին էլ է բաժանել մեր հողերը:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Տիգրան Կարապետովիչ, պապիկներին հանգիստ թողնենք, փաստը մնում է փաստ, փորձագիտական զանազան գնահատականներով Հյուսիսային Իրանում բնակվում է 12-ից 25 մլն էթնիկ ադրբեջանցի:

Տ.ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Ի՞նչ ի նկատի ունեք էթնիկական ասելով, քոչվոր ցեղեր են:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Մենք խնդիր չունենք ասելու, որ քոչվոր են կամ քոչվոր չեն, խնդիր ունենք գիտակցելու, որ երկիրն արդեն այն վիճակին են հասցրել, երբ անգամ իսկ, Ձեր ձևակերպմամբ, քոչվոր ցեղերը, այն էլ 21-րդ դարում ի զօրու են վտանգել մեզ: Փորձենք այս հարցին պատասխան տալ: Նախ արձանագրենք, որ այսօր շատ և շատ վտանգավոր զարգացումների առաջ ենք կանգնած: Եվ դրանք պայմանավորված են նրանով, որ չի բացառվում, որ վաղը-մյուս օրը ադրբեջանական իշխանությունը, այն է` Իլհամ Ալիևը, որը մեկնելու է Վաշինգտոն, համաձայնություն տա, որ խաղաղարար ուժեր գան և տեղակայվեն ոչ թե ազատագրված տարածքների վրա, այլ Ադրբեջանի Ջալալաբադ-Աստարա կամ էլ Բեյլագան-Իմիշլի տարածքում: Եվ դա լրջորեն կփոխի աշխարհաքաղաքական իրավիճակը Հարավային Կովկասում: Ավելին, գաղտնիք չէ, որ այսօր բանակցություններ են գնում հայկական զորքերի հետքաշման մասին: Եվ այդ պարագայում, պետք չէ բացառել, որ Ջաբրայիլի, Ֆիզուլիի սահմանով Արաքս գետի ողջ երկարությամբ կարող են տեղակայվել խաղաղարար ուժեր: Իսկ ի՞նչ է լինելու հետո: Կարծում եմ, ամերիկացիները չեն գնա Իրանի մասնատմանը` գիտակցելով, որ դրան կտրուկ դեմ կլինեն Իրանի ներկայիս վարչակարգի թե երկրի ներսի և թե դրսի ընդդիմադիրները: Բայց կարող են ասել, որ խաղաղարար ուժերի տեղակայման դեպքում Իրանի տարածքային ամբողջականության պահպանման խնդիրը պայմանավորված կլինի նաև այդ ուժերով: Այնպես որ, եթե վաղը-մյուս օրը Հյուսիսային Իրանում անջատողական տրամադրությունները թափ առնեն, ապա պետք չէ բացառել, որ դրանց կրողները, ի դեմս խաղաղարար ուժերի, այս պարագայում կունենան իրենց պաշտպանը կամ էլ հակառակը: Եթե զարգացումները գնացին այդ հունով, ապա ադրբեջանական կողմի դիրքերը մեծապես կուժեղանան տարածաշրջանում: Ասվածը վերլուծաբանների կողմից համառորեն շրջանառվող տեսակետ է, ինչը և հուշում է, որ հայկական կողմը պետք է պատրաստ լինի դրան համարժեք մոտեցումներ հակադրել: Այն է, հանդես գալ այնպիսի առաջարկով, որը չհակադրվի ռազմաքաղաքական դաշնակից Ռուսաստանի Դաշնությանը: Ավելին, չթշնամացնի Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը, չստեղծի իրավիճակ, երբ քաղաքական աճուրդի հանվեն մեր տարածքները: Արդյունքում չստացվի այնպես, որ թուրքերն ու ազերիները հասնեն իրենց վաղեմի երազանքի կատարմանը, այն է` Մեղրիի փոխանակմանը համապատասխան տարածքների հետ: Այդ բոլոր հնարավոր զարգացումները մենք ձեզ հետ, առավել ևս այս հարցերով զբաղվող պետական պաշտոնատար այրերը պետք է աչքի առաջ ունենանք, որ ծանր հետևանքներ ունեցող անակնկալի չգանք:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Այսօր Միացյալ Նահանգները շատ լավ գիտեն, որ իսլամական աշխարհը կարող է միշտ միավորվել: Եվ նրանք, երբեք թույլ չեն տա, որ Իրանը Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի հետ ռազմավարական դաշինք ստեղծի: Նրանք դրանում շահագրգռված էլ չեն: Դուք կարծում եք, որ Ադրբեջանը և Թուրքիան կարող են միանա՞լ:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Թուրքիան և Ադրբեջանն արդեն վաղուց են հայտարարել, որ երկու պետություն են` մեկ ազգ լինելու պարագայում: Մտավախություններս հիմնավորելու համար դիմեմ պատմությանը. դեռ 88 տարի առաջ Անդրկովկասյան սեյմի հետ բանակցությունների ժամանակ թուրքական բանակի հրամանատար Վեհիբ փաշան` դիմելով հայերին, մոտավորապես այսպես էր ասել. դուք պետք է մեզ հասկանաք: Դուք տեսնում եք, որ ճակատագիրը հրում է մեզ Արևմուտքից Արևելք: Մենք հարկադրված էինք հեռանալ Բալկաններից, հեռանում ենք Աֆրիկայից: Մենք պետք է գնանք դեպի Արևելք` այնտեղ է մեր արյունը, մեր կրոնը, լեզուն: Եվ այդ ձգտումն ունի տարերային բնույթ: Մեզ անհրաժեշտ է, որ ճանապարհներն այդ ուղղությամբ բաց լինեն: Իսկ դուք` հայերդ, կանգնած եք մեր ճանապարհին: Դուք պետք է մի կողմ քաշվեք և տաք մեզ ճանապարհ: Ահա թե որտեղ է հիմնական վիճարկումը: Այսինքն` Վեհիբ փաշայի խոսքը Մեծ Թուրանի մասին էր, որին խոչընդոտ էին տեսնում, այժմ էլ համարում են հայկական սեպը` Մեղրին:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Այդ դեպքում, պարոն Գեղամյան, եթե այդպես լինի, մենք, ընդհակառակը, կշահենք, որովհետև դա չի ուզում Պարսկաստանը: Պարսկաստանը միշտ հակամարտող է եղել Թուրքիային և եթե տեսնի, որ նա ունի նման հավակնություններ, մեր դաշնակիցը կլինի ամեն դեպքում: Եվ մեզ հետ ավելի կխորացնի հարաբերությունները:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Հնարավոր նման լուրջ բախումների ժամանակ, երբ համեմատաբար հզոր երկրներ են բախվում (համեմատաբար եմ ասում, քանի որ 70 միլիոն մի երկրի բնակչությունն է, 75 միլիոն` մյուսինը), այն էլ նույն կրոնը` իսլամ դավանող, զարգացումները և դրա հետևանքները կարող են լինել անկանխատեսելի: Նշենք նաև, որ Իրանի ազգաբնակչության հիմնական մասը շիաներ են, մինչդեռ Թուրքիայում` սունիներ: Պատմությունից հայտնի է, որ նման հակամարտությունների արդյունքում որպես կանոն տուժողները լինում են միշտ և միշտ փոքր պետությունները:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Կամ հակառակ` շահողը: Որովհետև ես շատ կցանկանայի, որ թուրքը և քուրդը իրար բախվեին, որից մենք հաստատ կշահեինք:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Աստված մի արասցե, եթե նման բախում լինի: Արարատի փեշերին, այն է` լեռան այս և այն կողմերից սկսած մինչև Դիարբեքիրին ու մեր պատմական Տիգրանակերտին հարող ողջ տարածքում տարբեր տվյալներով բնակվում է շուրջ 17 միլիոն քուրդ: Եվ պատկերացնո՞ւմ եք, եթե այնտեղ գործը հասնի արյունահեղության, և քրդերն իրենց ընտանիքներով` կանայք, երեխաներ, ծերեր, հարկադրված լինեն փախնել Արաքսի այս ափը, ձախ ափը գան, ի՞նչ, հայ և ռուս սահմանապահները չեն թողնելու, որ սահմանն անցնեն, ի՞նչ, կրակելո՞ւ են նրանց վրա: Ես էլ չեմ ասում, որ անթույլատրելի է ցանկացած արյունահեղություն:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Որ ասում եք Արարատի այս ու այն կողմը, իսկ ի՞նչ է, իրենց մայրաքաղաքում հենց այդ ականը կա չէ՞, քրդական: Հիմա էլ թող իրենք ճաշակեն դա. երբ հայը կար, իրենք երկուսով համագործակցում էին հայերի դեմ…

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Ես ելնում եմ այն տեսակետից, որ մեր հարևան երկրներին փոխել չենք կարող: Դարձյալ մեր հարևաններն են լինելու Թուրքիան, Վրաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը: Ուստի, մենք չպետք է առաջնորդվենք` ինչքան իրենց մոտ վատ, այնքան մեզ համար լավ` խաբուսիկ տրամաբանությամբ: Ոչ, մեր տարածաշրջանը մի միասնական կենդանի օրգանիզմ է, յուրաքանչյուր ապակայունացում, այսպես թե այնպես, կարող է բացասաբար անդրադառնալ նաև Հայաստանի վրա: Պարզեցնեմ միտքս: Պատկերացնո՞ւմ եք, հանկարծ ու Ձեր ասած սցենարով զարգացումներ լինեն: Այսինքն` քրդերը հերթական անգամ ապստամբեն, ինչպես դա շարունակաբար լինում է և այնտեղ վիճակը շիկանա: Դրան ի՞նչ կարող է հետևել: Այսօր Վրաստանը, Ադրբեջանը և Թուրքիան ոչ միայն տնտեսական սերտ համագործակցության մեջ են ձեզ հայտնի նավթատարով` Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան, և գազատարով` Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում, այլ կան նախադրյալներ, որ մոտ ապագայում կդառնան նաև ռազմական դաշնակիցներ: Եվ պատկերացրեք, հանկարծ, Աստված մի արասցե, Վրաստանը Ադրբեջանի և Թուրքիայի ճնշման ներքո փակի Հայաստանի հետ սահմանը, պատճառաբանելով, որ նավթատարի և գազատարի անխափան շահագործման համար կարող են վտանգներ առաջանալ հենց նույն քրդերից: Եվ այդ պարագայում, երբ տեսնում ենք, թե Իրանում էլ վիճակը ինչպիսին է, չպետք է բացառենք, որ Իրանն էլ կարող է Հայաստանի հետ սահմանը նույնպես փակի: Ի՞նչ, մեր երկիր ուղղաթիռով ենք սնունդ` հացահատիկ, կենսական առաջին անհրաժեշտության ապրանքներ բերելու:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Իսկ Դուք չե՞ք կարծում, եթե իրենք իրենց պետության մեջ պրոբլեմներ ունենան, մեզ հետ կջերմանան, որովհետև չեն ուզենա, որ այս կողմից էլ վտանգ ունենան: Ինչո՞ւ ավելացնեն պրոբլեմները:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Տիգրան Կարապետովիչ, թերևս, դա տեսակետ է և այն կարելի է քննարկել: Ես երբեք ու երբեք չեմ մտածում, որ իմ ասածը անհերքելի վերին ճշմարտություն է: Ես կարծում եմ, որ ստեղծված իրավիճակը հրամայական է դարձնում, որ, այո, Հայաստանի Հանրապետությունը վերջապես ունենա ազգային անվտանգության հայեցակարգ: Դա էլ ներառի ոչ թե լոզունգային խոսքեր և ունենա լոզունգային հենք, այն է` պայքար մղել կոռուպցիայի և կաշառակերության դեմ և այլն, և այլն, այլ իր մեջ կրի հանրապետությանը վերահաս վտանգներից դիմակայելու առավել գործուն մեխանիզմներ, որոնք էլ իրենց հերթին կառաջարկվեն` վերլուծելով աշխարհաքաղաքական հիշատակածս հնարավոր զարգացումները: Այստեղ անհրաժեշտ է ժողովրդի հավաքական կարծիքն էլ լսել ու դրանից համապատասխան եզրահանգումներ անել: Թե չէ ստացվում է այնպես, որ երբ վարչակազմը նեղն է ընկնում, ավա՛ղ, միայն այդ ժամանակ է հիշում, որ բացի իրենցից կա նաև ժողովուրդ, բացի իշխանությունից կա նաև ընդդիմություն: Ավելին, շատ կարևոր է, որ վերահաս վտանգը զգալու պայմաններում խորհրդի նստեն մարդկանց հետ: Այսօր, եթե մեր տանը, մեր Հայաստան օջախում հրդեհ է, ես իրավունք չունեմ առաջնահերթ համարել այն հարցի պարզաբանումը, թե ո՞վ է հրդեհել մեր երկիրը: Ես պետք է նախ և առաջ հրդեհը հանգցնեմ, որից հետո նոր միայն անդրադառնամ դրա պատճառներին: Այ, հիմա, ուզում են հրդեհել մեր տունը, մեր հայրենիքը:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Համաձայն եմ Ձեզ հետ, որ արտաքին յուրաքանչյուր գործոն պետք է մեզ բռունցքավորի: Եթե ուզում եք, Ձեր խոսքով ասեմ` միաբանի մեզ: Մի լուրջ հարց էլ է անհանգստացնում մեր հեռուստադիտողներին. Ձեր կանխատեսումները` արդյոք Իրանի հետ պատերազմական գործողություններ կսկսվեն, թե՞ ոչ:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Իրոք, շատ լուրջ և մտահոգիչ հարց է: Մեր հեռուստադիտողներին պարզապես հիշեցնեմ, որ երեկ ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշն ասել էր, որ Իրանի միջուկային ծրագրերի առաջն առնելու համար իր սեղանին դրված են գործողությունների տարբեր առաջարկներ, այդ թվում նաև` ռազմական լուծում նախատեսող: Ավելի խիստ ու կոշտ հայտարարություն խնդրո առարկա հարցի շուրջ, այն էլ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նման գերհզոր պետության կողմից, մինչ այս չէր հնչել: Դա, անշուշտ, տագնապալի է բոլորիս և, առաջին հերթին, հենց ամերիկացիների համար: Դրան երեկ երեկոյան հաջորդել էր Ռիչարդ Լուգարի (ԱՄՆ սենատի միջազգային հարաբերությունների կոմիտեի նախագահ) հայտարարությունը. նա կտրուկ ասել էր, որ ամերիկացիները առկա խնդիրները լուծելու համար երբեք չպետք է գնան պատերազմի ճանապարհով, այլ պետք է հնարավոր բոլոր միջոցները ձեռնարկեն հարցը խաղաղ, դիվանագիտական ուղիով լուծելու համար: Ինչպես ամերիկյան փորձագետներն էին նշել, Ռ. Լուգարի այս հայտարարությունը սառը ցնցուղի դեր է կատարել Սպիտակ տան համար: Կրկնում եմ, ինչպես նշել էին ամերիկյան փորձագետները: Դա ամերիկյան հեղինակավոր սենատորի դիրքորոշումն էր:

Հիմա հարցին մոտենանք այլ տեսանկյունից: Դեռ ժամանակին պատերազմների հայտնի տեսաբան, գեներալ Ֆոն Կլաուզևիցն է ասել, որ յուրաքանչյուր պատերազմ տնտեսական և ներքին քաղաքականության շարունակությունն է զենքի միջոցով: Այսօր Պարսից ծոցից արտահանվում է նավթի համաշխարհային շուկայի պահանջարկի 25%-ը (առանձին փորձագետների վերլուծությունների համաձայն մինչև 40%-ը), ավելին ԱՄՆ ներկրվող նավթի շուրջ 22%-ը բաժին է ընկնում Պարսից ծոցի երկրներին: Եվ, եթե հիշենք քարտեզը, այդ նավթը ծոցից արտահանվում է Օրմուզի նեղուցով: Իրանական այսօրվա հրթիռները` «Շեհաբ 3» -ը և «Շեհաբ 4» -ը, կարող են Իրանի տարածքից, ըստ որում խորքային շրջաններից, խոցել այդ նեղուցով անցնող նավթ տեղափոխող նավերին: Անկասկած, դա կառաջացնի շատ լուրջ և վտանգավոր զարգացումներ նավթի համաշխարհային շուկայում: Թերևս, նավթի գործոնը հիմա էլ շատ որոշիչ է աշխարհում: Պատմությունը վկայում է, որ նավթի համար սկսվում են պատերազմներ, ինչպես նաև մշտապես նավթ ունենալու համար հաստատվում է կայուն խաղաղություն: Հիմա այս երկու մոտեցումների կողմնակիցների միջև է, որ պայքար է գնում: Եվ պատահական չէր, որ նախագահ Բուշը ամերիկյան կոնգրեսին ուղղած իր 2006 թ. զեկույցում Միացյալ Նահանգների կառավարության համար որպես գերխնդիր է դրել մինչև 2025 թ., այո, ես չսխալվեցի, մինչև 2025 թ. ԱՄՆ-ի էկոնոմիկայի կախվածությունը Մերձավոր Արևելքի երկրներից ներկրվող նավթի գործոնից կրճատել 75%-ով: Այդ նպատակին հասնելու համար արդեն իսկ կազմված է «Առաջավոր էներգետիկա»  ծրագիրը: Մինչդեռ, Դենիել Յերգինը` նավթարդյունահանման և միջազգային, գլոբալ քաղաքականության փոխկախվածության աշխարհի թիվ մեկ փորձագետը, վերջերս կանխատեսել էր, որ մինչև 2020 թ. ԱՄՆ-ի կախվածությունը Պարսից ծոցի նավթից աճելու է մինչև 70% (ներկայիս 22%-ի դիմաց): Ահա, տեսեք, այստեղ էլ կան երկու տարբեր մոտեցումներ, որոնք էլ հրապարակ են հանում քաղաքական տարբեր լուծումներ:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Կարող է երրորդն էլ լինել:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Անշուշտ, կլինի, կարող է չորրորդն էլ լինել, սակայն այսօր հրապարակի վրա դրանք են: Ահա, այս մոտեցումների հետևում, անշուշտ, կանգնած են քաղաքական, ինչու չէ, նաև տնտեսական հզոր ուժեր: Եվ նրանք ունեն իրենց լոբինգը ամերիկյան կոնգրեսում: Իսկ թե ինչպիսի՞ զարգացումներ կլինեն, դրա ականատեսը կլինենք առաջիկայում: Ես միայն մի քանի թիվ հիշատակեմ. ԱՄՆ-ի նավթահանող և նավթով զբաղվող ամենազորեղ ընկերությունը` «Էքսոն մոբիլը», 2005 թ. ստացել է շուրջ 36 մլրդ դոլարի մաքուր եկամուտ: 2005 թ. շեշտակի աճել են նավթային տրանսազգային այնպիսի ընկերությունների մաքուր եկամուտները, ինչպիսիք են բրիտանական «Բրիտիշ պետրոլիումը»  (եկամուտները կազմել են 26,7 մլրդ դոլար), անգլո-հոլանդական «Ռոյալ Դատչը», ամերիկյան «Շևռոնը»: Նշենք, որ հիշատակված ընկերությունները աշխարհի խոշորագույններն են, որոնք զբաղվում են թե նավթահանման, թե վերամշակման, թե սպառման խնդիրներով: Այսինքն` Պարսից ծոցում առկա բարդ և պայթյունավտանգ իրավիճակում անգամ նավթային այս ընկերությունները գերշահույթներ են ստացել:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Պարոն Գեղամյան…

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Վերջացնում եմ միտքս:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Չեք թողնում, որ մի երկու բառ էլ մենք ասենք, էլի ավտոպիլոտը միացնում եք:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Տիգրան Կարապետովիչ, մեր հեռուստադիտողը օրը մեկ Ձեզ տեսնելով հագեցնում է իր ծարավը, իսկ ինձ տարին մեկ անգամ է տեսնում «ԱԼՄ»  էկրանի վրա. դրա համար մի քիչ զիջող եղեք:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Խնդրեմ, զիջեցինք:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Շնորհակալություն, դե կայարանցիները զիջող են, ուժի նշան է:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Նաև հարգանքի:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Այո, հարգանքի: Ասեմ նաև հետևյալը: Չմոռանանք, ինչպես նշեցի, համաշխարհային շուկայի նավթի պահանջարկի 25-ից 40%-ը ընկնում է Պարսից ծոցից միջազգային շուկա արտահանվող նավթին: Միաժամանակ հիշեցնեմ, որ 2005 թ. մարտ ամսին, միգուցե մարտի 25-ին, Իրանի այն ժամանակվա նախագահ Մուհամմադ Խաթամին, երբ պաշտոնական այցով Կարակասում էր, Վենեսուելայի պրեզիդենտ Ուգո Չավեսը հայտարարել էր, որ եթե հանկարծ Իրանի տարածքը ռմբակոծվի Միացյալ Նահանգների կողմից, ապա Վենեսուելան դա կդիտի որպես իր իսկ երկրին հայտարարված պատերազմ և կդադարեցնի նավթի արտահանումը Միացյալ Նահանգներ: Իսկ ԱՄՆ ներկրվող նավթի շուրջ 11%-ը փորձագետների գնահատմամբ բաժին է ընկնում Վենեսուելային:

Ահա այս բոլոր հարցերի համադրումը և հաշվարկը, ինչպես նաև դրանցից բխող շատ ու շատ գործոնների առկայությունը պատասխան կտան Ձեր հարցին` արդյոք Իրանի դեմ պատերազմական գործողություններ կսկսվեն, թե՞ ոչ: Այստեղ ես բերեմ հիշատակման արժանի ևս մի փաստ: Պատերազմական գործողությունները, անտարակույս, կհանգեցնեն իսրայելա-իրանական զինված բախման: Այս հանգամանքը ևս ի նկատի ունենալով, նշեմ, որ Իսրայելում կա մի «աքսիոմ». նրանք ասում են` մենք երբեք առաջինը չենք լինի, որ Մերձավոր Արևելքում միջուկային զենք օգտագործենք, բայց երբեք չենք լինի նաև երկրորդը: Այսինքն` իրանական պատերազմը, Աստված մի արասցե, եթե դա սկսվի, հղի կլինի անկանխատեսելի վտանգներով: Հիմա սրան էլ գումարենք Իրաքի չլուծված խնդիրը: Դուք գիտեք, այնտեղ այսօր կառավարական լուրջ ճգնաժամ է, ես էլ չեմ խոսում պարբերաբար իրականացվող պայթյունների և դրանց զոհերի մասին: Կառավարական լուրջ ճգնաժամ է, որովհետև շիաները, որոնք պառլամենտական ընտրություններում մեծամասնություն են կազմել, այսօր հակամարտության, քաղաքական հակամարտության մեջ են սունիների և քրդերի հետ: Նրանք խնդիր են դրել, որ Իրաքի վարչապետն անպայմանորեն լինի իրենց` շիաների ներկայացուցիչը: Մինչդեռ դրան դեմ են սունիները և քրդերը: Նշանակում է` այնտեղ էլ է հղի քաղաքացիական պատերազմի սկսման վտանգը: Վտանգ, որի հավանականությունը կմեծանա` պայմանավորված նաև Իրանի դեմ պատերազմական գործողությունների ծավալման հետ: Արդյունքում ամբողջ Մերձավոր Արևելքը կդառնա պատերազմի թատերաբեմ, որի հետևանքը կլինի համաշխարհային էներգետիկ ճգնաժամը: Եվ եթե զարգացումների նման պայմաններում ԱՄՆ-ն դրա հետևանքով առաջացած անխուսափելի էներգետիկ ճգնաժամը կկարողանա հաղթահարել համեմատաբար առանց լուրջ ցնցումների, ապա եվրոպական երկրները դրա տակից դուրս գալ չեն կարողանա: Մեծ դժվարության առաջ կկանգնեն նաև արևելյան ու հարավարևելյան Ասիայի հսկաները: Խոսքս Չինաստանի, Հարավային Կորեայի, Ճապոնիայի, Թայլանդի, Թայվանի, Սինգապուրի և Մալազիայի մասին է, որոնք իրենց նավթի հիմնական մասը ստանում են ճիշտ այդ նույն Պարսից ծոցից: Իսկ եթե այս երկրներին էլ պատեց ճգնաժամը, ապա դա կհանգեցնի համաշխարհային տնտեսության կաթվածահարությանը, որովհետև հիշատակածս երկրներն այսօր համաշխարհային շուկա են արտահանում ընդհանուր շրջանառվող ապրանքների 38-ից 40%-ը: Այսինքն` բառիս իսկական առումով աշխարհին դա կբերի ապոկալիպսիսի: Այս ամենը ի նկատի ունենալով, ես համոզված կարող եմ ասել, որ ամերիկացիները կգտնեն իրենց վեհ ժողովրդին արժանի համապատասխան որոշում: Եվ այդ որոշումը, կարծում եմ, կգոհացնի թե՜ ԱՄՆ-ին, թե՜ ասիական տնտեսական հսկաներին, թե՜ Եվրոպային, իսկ որ ամենակարևորն է, զերծ կպահի այս տարածաշրջանը հերթական արյունահեղությունից:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Հարգելի հեռուստադիտողներ, ուղղակի ավելացնեմ, որ Միացյալ Նահանգները, ըստ իս, շատ խորամանկ դիվանագիտություն ունեն: Պարզ է, որ գերտերություն են և իրենց կարող են թույլ տալ նման էքսպերիմենտներ: Սպառնալով Իրանին, իսկ մինչ այդ սպառնալով Իրաքին` արհեստականորեն բարձրացնում են նավթի գինը: Ի՞նչ են հետապնդում: Առաջինը, եթե նավթի գինը շատ աճի, ուրեմն, փոքր պետությունները նավթ քիչ կսպառեն: Դա ձեռք կտա Միացյալ Նահանգներին: Երկրորդը. Ռուսաստանը, որն այսօր էդ նավթային դոլարներով խնդիրներ է լուծում իր պետության մեջ, սոցիալական հարցեր, կյանքի մակարդակը բարձրացնում է, աճում է, օրերից մի օր կարող է անկում ապրել, եթե նավթի գինը կտրուկ ընկնի:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Հետաքրքիր դիտարկում եք արել Տիգրան Կարապետովիչ: Եվ այդ դիտարկմանը, երևանյան բարբառով ասած, մի երկու նախշ ավելացնեմ: Դուք շատ ճիշտ նկատեցիք, որովհետև այսօր, մասնավորապես, Չինաստանի և ԱՄՆ-ի առևտրաշրջանառության սալդոն բացասական է ԱՄՆ-ի համար և այն 2005 թ. կազմել է 211 մլրդ դոլար: Նույնն է ԱՄՆ-ի առևտրի բացասական սալդոն Եվրամիության և հիշատակածս ասիական մյուս 6 պետությունների հետ: Այսինքն` դրա արդյունքում այսօր այդ երկրներում կուտակված է դոլարի հսկայական պաշար: Եվ նավթի գների բարձրացման հետևանքով այդ դոլարները, ըստ էության, հետ են վերադառնում: Հետ են վերադառնում այսպես, թե այնպես տրանսազգային նավթային այն ընկերություններին, որոնց տերերը հիմնականում Միացյալ Նահանգներն են, Մեծ Բրիտանիան, Հոլանդիան և զարգացած այլ երկրներ: Պատահական չէ, որ ես հիշատակեցի «Էքսոն մոբիլի», «Բրիտիշ պետրոլիումի»  և մյուսների եկամուտների մասին:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Եվ կախման մեջ են դնում Ռուսաստանին, որն ակամայից ձգտում է պահել նավթի բարձր գները, որովհետև եթե դրանք ընկնեն, ինքը ճգնաժամ կունենա:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Դուք ճիշտ եք, Ռուսաստանի համար էներգակիրները երկրի արտարժույթի ավելի քան 55%-ն են ապահովում և բյուջետային մուտքերի 34-ից 36%-ը: Սակայն Ռուսաստանի գործոնը փոքր-ինչ այլ է, այն պարզ պատճառով, որովհետև նա այսօր ստաբիլիզացիոն ֆոնդում կուտակել է հսկայական գումարներ: Եվ այդ գումարները վերջերս ՌԴ կառավարության որոշմամբ ներդրվելու են միջազգային, առավելապես ամերիկյան խոշոր կազմակերպությունների արժեքավոր թղթերի, ակցիաների մեջ: Ու, հավանաբար, եթե մենք Ձեզ հետ նման մտահոգություն ունենք, ապա Ռուսաստանում առավել ևս խնդրո առարկայի շուրջ վերլուծություններ արած կլինեն: Դրա առհավատչյան այն է, որ այսօր Ռուսաստանը դիվերսիֆիկացիայի է ենթարկում իր նավթի և գազի արդյունահանման ու սպառման շուկաները: Ի՞նչ ի նկատի ունեմ: Ռուսաստանից արտահանվող նավթի և գազի առյուծի հիմնական բաժինը սպառվում է Եվրոպայում: Եվրամիության առանձին երկրներում կախվածությունը ռուսական գազից տատանվում էր 30-ից 60%: Այդ կախվածության ականատեսն էինք անցած ձմռանը, երբ Ուկրաինայի գազամատակարարման հետ կապված խնդիրների պատճառով եվրոպացիների մոտ լուրջ տագնապներ եղան: Խնդիր դրվեց դիվերսիֆիկացնել Եվրամիության երկրների գազամատակարարման, ինչու չէ նաև նավթի մատակարարման հարցը` նպատակ ունենալով մեղմել դրանց կախվածությունը Ռուսաստանից: Ի պատասխան, Ռուսաստանն իր հերթին արդեն իսկ դիվերսիֆիկացնում է իր էներգետիկ շուկան: Այսպես, կառուցում է Արևելյան Սիբիր-Խաղաղ օվկիանոս 80 միլիոն տոննա տարեկան հզորությամբ նավթամուղ: Ըստ որում, դրանից շուրջ 30 մլն տոննա նավթը տարեկան կտրվածքով ուղղվելու է դեպի չինական սահմանը, իսկ 50 մլն տոննան` Ճապոնիա: Երբ մեկ ամիս առաջ նախագահ Պուտինը գտնվում էր Պեկինում, հայտարարել էր, որ դեպի Չինաստան գազամուղ է կառուցվելու` 40 մլրդ մ3 տարեկան հզորությամբ:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Ավելի վատ, պարոն Գեղամյան, այսինքն` Ռուսաստանի ամբողջ տնտեսությունը կախման մեջ է ընկնում գազից ու նավթից:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Կախվածության չափը մեծ է, Դուք ճիշտ եք, բայց դրա վտանգը, կարծում եմ, գիտակցում է Ռուսաստանը: Այդ իսկ առումով, կարծում եմ, ամենևին պատահական չէ, որ առաջիկայում` հունիս ամսին, Սանկտ Պետերբուրգում տեղի է ունենալու մեծ ութնյակի գագաթաժողովը (հիշեցնեմ, որ հիմա մեծ ութնյակը նախագահող երկիրը Ռուսաստանի Դաշնությունն է ) և այնտեղ օրակարգային թիվ մեկ հարցը լինելու է համաշխարհային էներգետիկ անվտանգության խնդիրը: Եվ այդ հարցը, անկասկած, ամենայն մանրամասնությամբ քննարկվելու է: Դրա առանցքում էլ կլինի այն սկզբունքը, որ այսօր չի կարող էներգետիկ անվտանգություն ապահովվի առանձին վերցրած Ռուսաստանի համար և դա չերաշխավորվի Եվրոպայի, ԱՄՆ-ի, աշխարհի մյուս պետությունների համար:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Հասկանալի է, շաղկապված են:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Առաջիկայում, սիրելի ժողովուրդ, կխնդրեմ, որ կրկին առիթ ընձեռվի, որ այսօրվա մեր այս զրույցի բոլոր հարցերը հեռուստատեսությամբ կարողանամ վերլուծել` դրանք շաղկապելով ներքին տնտեսական քաղաքականության հետ: Այժմ ասեմ միայն հետևյալը. շատ ճիշտ էր նկատել Տիգրան Կարապետովիչը, որ անհրաժեշտ է պակասեցնել նավթի օգտագործումը: Մասնագետներն այս առումով հետաքրքիր հաշվարկներ են կատարել: Այսպես, Ռուսաստանում համախառն ներքին արդյունքի մեկ միավորի արտադրության համար 3-4 անգամ ավել էներգիա է ծախսվում, քան արևմտաեվրոպական զարգացած երկրներում, Միացյալ Նահանգներում և Ճապոնիայում: Նույնը կարելի է ասել նաև Հայաստանի մասին: Այսինքն` մեր տնտեսությունը, գրեթե ամբողջությամբ կախված լինելով դրսից ներկրվող էներգակիրներից, շռայլորեն է օգտագործում դրանք: Մինչդեռ այսօր հրատապ պահանջ է, որ մեր տնտեսական քաղաքականության մեջ գերակայություններ լինեն, մասնավորապես, խնդիր ունենանք շեշտակի կրճատել համախառն ներքին արդյունքի էներգատարողունակությունը: Կան բազմաթիվ այլ հարցեր ևս, որոնք նույնպես արդիական նշանակություն ունեն: Հավատացնում եմ Ձեզ, այդ հարցերի լուծումից է կախված գյուղատնտեսության, արդյունաբերության, ինչու չէ, նաև զբոսաշրջության զարգացումը մեր երկրում:

Աշխարհն այսօր, կարող է թվալ, թե մեծ է, սակայն այն փոքր է ու շաղկապված: Եվ փոքր է դարձել գլոբալացման, համակարգչային ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների համատարած կիրառման պայմաններում: Ու մենք ականատեսն ենք, որ աշխարհի տարբեր մասերում տեղի ունեցող ցանկացած դեպք անհապաղ իր արձագանքն է գտնում ամենուր: Սա էլ նշանակում է, որ բոլորս պետք է պատրաստ լինենք գլոբալացումից բխող մարտահրավերներին: Ցավոք, Հայաստանում առ այսօր այս հարցերին պատշաճ ուշադրություն չի հատկացվում: Համենայն դեպս, երբ կարդում ես մեր մամուլը, առավել ևս, երբ ծանոթանում ես կառավարության որոշումների, ինչու չէ, Ազգային ժողովի ընդունած օրենքների հետ, ապա համոզվում ես, որ մենք, ավա՛ղ, շարունակում ենք իներցիայով լուծել իրավիճակային խնդիրներ, որոնք երբեք ու երբեք մեր երկրին հեռանկար խոստանալ չեն կարող: Ահա այսօրվա մեր այս հարցերի քննարկումը թող լինի փոքր-ինչ ահազանգ իշխանավորներին, որ Հայաստանը չափազանց հետ է մնացել համաշխարհային զարգացումներից: Ավելին, մենք չունենք գլոբալ մարտահրավերներին դիմակայելու ճկուն համակարգ, որի հետևանքով հայտնվել ենք այն աստիճանի ստորացուցիչ վիճակում, երբ համաշխարհային հանրությունից հայցում ենք, որ հակամարտող Ադրբեջանն ընդունի Եվրոպայի Անվտանգության և Համագործակցության Կազմակերպության հիմնարար փաստաթղթում ամրագրված սկզբունքը:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Պարոն Գեղամյան, Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակում Դուք ո՞ւմ եք նախապատվություն տալիս` Յանուկովիչին, Յուշչենկոյին, թե Տիմոշենկոյին: Դուք Ձեզ ո՞ր ուժի հետ եք պատկերացնում:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Սիրելի ժողովուրդ, ուրեմն, Հայաստանում բոլոր հարցերը լուծեցինք, գնացինք հասանք Ուկրաինա: Էսպես պատասխանեմ, որ մի քիչ աշխուժություն մտնի, թե չէ կասեն` նավթով սկսեցին, պատերազմով պրծան: Շատ հետաքրքիր ուսումնասիրություն կա ուկրաինական ընտրությունների արդյունքների վերաբերյալ: Ո՞րն է դրանց առանցքը: Արևմտյան Ուկրաինան, Լվովի երկրամասը, Իվանո-Ֆրանկովսկը, Ուժգորոդը և այլն հիմնականում ձայները տվել է Յուշչենկոյի «Մեր Ուկրաինային», Տիմոշենկոյի բլոկին և նվազագույնը` Յանուկովիչի գլխավորած «Ուկրաինայի ռեգիոններին»: Կենտրոնական Ուկրաինայում առաջատար է եղել Տիմոշենկոյի բլոկը, ապա Յուշչենկոյի «Մեր Ուկրաինան»  և Յանուկովիչի «Ուկրաինայի ռեգիոնները»: Մինչդեռ արևելյան մարզերում վերջինս ջախջախիչ հաղթանակ է տարել:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Դուք հիմա ո՞ւմ հետ եք:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Կարևորն այն է, թե ում հետ է ուկրաինական ժողովուրդը: Ես, այսօր, կարծում եմ, որ ազգ, որը տվել է Լեսյա Ուկրաինկային և Տարաս Շևչենկոյին, Դովժենկոյին է տվել, իրավունք չունի XXI դարում պառակտվել: Ես Ուկրաինայի հավաքական խելքն ու կամքը ներկայացնող, «Վերխովնայա Ռադա»  ընտրված հինգ քաղաքական ուժերի հետ եմ:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Բոլորի՞ հետ:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Կարծում եմ, դա է այսօր հրամայականը: Որովհետև 32,58% հավաքել է «Ուկրաինայի ռեգիոնները»-ը, 23,5% հավաքել է Յուլիա Տիմոշենկոյի դաշինքը, 14 %-ից ավել հավաքել է Յուշչենկոյի «Մեր Ուկրաինան», 6%-ից ավել Մորոզի գլխավորած սոցիալիստները, 3,6%` Ուկրաինայի կոմունիստները: Այսինքն` հասարակությունն այնտեղ պառակտված է: Իսկ եթե հասարակությունը պառակտված է, և եթե դու խոհեմ պետական գործիչ ես, ապա պետք է քո առաջ խնդիր դնես, թեկուզ զոհաբերելով անձնական նկրտումներդ, որ այդ պառակտումը վերացնես:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Այնուամենայնիվ, ո՞ւմ եք տալիս Ձեր նախապատվությունը, ո՞ւմ եք սիրում:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Ես սիրում եմ հայ ժողովրդին, Տիգրան Կարապետովիչ: Ես ինձ իրավունք չեմ վերապահում որևէ մեկին նախապատվություն տալ, առավել ևս, երբ ուկրաինացի ժողովուրդն ինքը միարժեքորեն չի կողմնորոշվել, թե ում գերապատվությունը, նախապատվությունը տա: Երկիրը հայտնվել է այնպիսի իրավիճակում, երբ հասարակությունը, բառի իսկական առումով, պառակտվել է, երբ, ի դեմս Ուկրաինայի, կա երկփեղկված հասարակություն: Ես կողմնակից կլինեմ ուկրաինական հավաքական այն ուժին, որը կկարողանա ազգը միավորել: Ես կուզեի, որ այսօր ուկրաինական մայր հողի արգանդից ծնվի ուկրաինացի Օտտո ֆոն Բիսմարկի նման առաջնորդ, որը նման իրավիճակում` 19-րդ դարի վերջում, կարողացավ համախմբել գերմանական մասնատված թագավորություն-դքսությունները: Ասեմ ավելին, այն ինչ տեղի է ունենում Ուկրաինայում, իր մեջ պարունակում է վտանգավոր միտումներ: Միտումներ, որոնք, ի դեպ, ներհատուկ են նաև եվրոպական այլ երկրների: Տեսեք` ի՞նչ է կատարվում: Այսպես, Իտալիայում հասարակությունը, հանրությունը պառակտվեց. պառլամենտական ընտրություններում ընտրողների ձայները կիսվեց, կեսը տրվեց Ռոմանո Պրոդիի գլխավորած դաշինքին, մյուս կեսը` Սիլվիո Բեռլուսկոնիի գլխավորած բլոկին: Անցած տարի հասարակությունը պառակտվել էր նաև Գերմանիայում: Այնտեղ ևս ազգաբնակչության կեսը իր քվեները տվել էր Գերմանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությանը, մյուս կեսը` քրիստոնյա-դեմոկրատների դաշինքին: Արդյունքում իրար հակադիր ուժերը ստիպված կոալիցիա կազմեցին: Արդյոք Եվրոպայում ընթացող նման զարգացումները մեզ մտածելու տեղիք չեն տալիս, թե ի՞նչ է կատարվում հին աշխարհում: Եթե մեզ թվում է, որ կայացած, այն էլ զարգացած եվրոպական երկրներում առկա ազգերի երկփեղկվածությունը անդրադարձ չի ունենա մեր տարածաշրջանում խմորվող զարգացումների վրա, ապա սխալվում ենք: Այսօր Հայաստանի հասարակությունը, ցավոք, նույնպես պառակտված է: Դրանից ավելի կործանարար վտանգ «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն»  վիճակում գտնվող, այն էլ փոքր երկրների համար, հավատացնում եմ Ձեզ, անհնար է պատկերացնել:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Եթե իմ կարծիքը Ձեզ հետաքրքրում է, ապա ես Տիմոշենկոյի կողմից եմ, որովհետև հայի արյուն կա մեջը:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Դե Դուք, Տիգրան Կարապետովիչ, կնամեծար անձնավորություն եք, ես դրան եմ վերագրում Ձեր այս նախապատվությունը:

Տ. ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ - Պարոն Գեղամյան, մեր հաղորդումը մոտեցավ իր ավարտին` խնդրեմ Ձեր վերջաբանը:

Ա. ԳԵՂԱՄՅԱՆ - Սիրելի հայրենակիցներ, կուտակված շատ ու շատ հարցեր կան: Ես միտումնավոր չհիշատակեցի հայաստանյան իշխանության որևէ դեմքի, որովհետև, կրկնում եմ, երբ երկիրը, պետությունը վտանգված է, անհեռատեսություն կլինի, եթե վերահաս վտանգի առաջն առնելու փոխարեն մեղավոր փնտրես: Աստված մի արասցե, եթե Հայաստանը կորուստներ ունենա, ապա դրանք այս իշխանությունների կորուստները չեն լինելու, դրանք լինելու են մեր և մեզնից հետո եկող սերունդների կորուստները: Գիտեմ, իմ այս հարցազրույցից հետո կրկին հարձակումներ կլինեն, թե իմ և թե «Ազգային Միաբանություն կուսակցության»  վրա, կասեն, տեսա՞ք, կես բառով չտվեց Քոչարյանի անունը, Սերժ Սարգսյանի անունն էլ չտվեց, հերթական անգամ ինձ կկապեն վերջինիս հետ: Հետո էլ կասեն` Ռոբերտենք Գեղամյանին վախեցրել են: Չէ, էդպես չի: Երկիրը մեկն է, ես մեր երկրում անելիք ունեմ, ես մեր երկրում տեսնում եմ իմ երեխաների և թոռների ապագան: Իսկ քննադատությունն առաջիկայում Ազգային ժողովի հայտարարությունների ժամին, ինչու չէ, «Խորհրդարանական շաբաթի»  մեջ մեզ հասանելիք երեք րոպեում ես անպայման կհնչեցնեմ: Իսկ այսօր, օգտվելով առիթից, կրկին ու կրկին կոչով դիմում եմ մեր ժողովրդին: Մենք, միևնույն է, XXI դարում գտնելու ենք մեր արժանի տեղը քաղաքակիրթ աշխարհում: Եվ դրա բանալին յուրաքանչյուրիս ձեռքում է, յուրաքանչյուրիս հոգում ու սրտում է: Դրա բանալին յուրաքանչյուրիս խելքում է: Ուրեմն, նախ, զոռ տանք մեր ուղեղներին, հետո նոր գործենք: Եթե մենք այդպես վարվենք, հավատացնում եմ Ձեզ, ոչ Ադրբեջանի վտանգը մեզ համար այդչափ մտահոգիչ կլինի, ոչ էլ նրա կողմից պարբերաբար հայտարարվող պատերազմ սկսելու սպառնալիքը: Մենք միշտ շահող դուրս կգանք, եթե լինենք հեռատես ու միաբան: Իսկ հեռատես լինելու համար, հարկ է լինենք հանդուրժող և ուսյալ: Հանդուրժող ոչ թե երկրում տիրող այս խայտառակությունների, ալան-թալանի, այլ մեկս մյուսի կարծիքի հանդեպ: Այ, հանդուրժողականության ամենավառ դրսևորումն այսօր ցուցադրեց Տիգրան Կարապետյանը` թողնելով, որ եթերում հիմնականում ես խոսեմ: Շնորհակալություն: