ԵԼՈՒՅԹ ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՐԴԻ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԱԿԱՆ ՎԵՀԱԺՈՂՈՎՈՒՄ

(Ստրասբուրգ, 27 հունվարի 2005 թ.)

Հարգելի պարոն նախագահ, հարգելի գործընկերներ:

Խորապես խորհրդանշական է, որ էթնիկ զտումների զոհերի հիշատակի Եվրոպական կենտրոնի ստեղծման հարցի քննարկումը տեղի է ունենում Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության 90-ամյակի տարում: Հայ ազգի ընտրանին` ավելի քան 600 հայ մտավորականներ, ճարտարապետներ, բժիշկներ, քաղաքական էլիտայի ներկայացուցիչներ, սպաներ, ովքեր ապրում էին Կոստանդնուպոլսում, 1915թ. ապրիլի 24-ի լույս 25-ի գիշերը ձերբակալվեցին և գազանաբար սպանվեցին: Այդ վայրագ դաժանությամբ սկսվեց մեկուկես միլիոն հայերի կոտորածը: Դրանով սկիզբ դրվեց թուրքական յաթաղանից հրաշքով փրկված հարյուր հազարավոր հայերի աշխարհով մեկ դեգերմանը: Այդ ժամանակ գրվեց Բրունո Յասենսկու «Անտարբերների դավադրություն» գրքի էջերից մեկը: Եվրոպան լռեց: Եվ պատահական չէր, որ քառորդ դար անց, 1939թ. օգոստոսին Հիտլերը իր հրեշավոր ռասսայական զառանցանքի մեջ, ելույթ ունենալով իր բանակների հրամանատարների առաջ, հայտարարեց. «Ես հրաման եմ տվել իմ «Մեռյալ գլուխ» զորամիավորումներին միայն Արևելքում անողոք և առանց որևէ խղճմտանքի մահվան դատապարտել լեհական ծագում ունեցող և լեհերեն խոսող տղամարդկանց, կանանց և երեխաներին: Միայն այդպես մենք կնվաճենք մեզ անհրաժեշտ կենսական տարածություններ: Ո՞վ է դեռ այսօր խոսում հայերի ոչնչացման մասին»: Հետագայում լեհերի ողբերգական ճակատագիրը կիսեցին հրեաները: Տեղի ունեցավ հոլոքոստը:

Էթնիկ զտումների ռեցիդիվները Եվրոպայում իրենց զգացնել տվեցին 80-ական թվականների վերջին- 90-ականների սկզբին, երբ տեղի ունեցան հարյուրավոր և հազարավոր հայերի ջարդերը Սումգայիթում, Բաքվում, Կիրովաբադում, Դաշքեսանում, երբ իմ ավելի քան 450.000 հայրենակիցները Սովետական Ադրբեջանից մազապուրծ եղան: Եվ միայն մարդկային մեծ կորուստների գնով, իր հերոսության շնորհիվ կարողացավ փրկվել Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչությունը:

Ցավոք, պարոն Մերչանը` մեր գործընկերը Թուրքիայից, երկու օր առաջ ելույթ ունենալով այստեղ ցասումով դատապարտում էր ղարաբաղցիներին այն բանի համար, որ վերջիններս կանխեցին սեփական ժողովրդի ցեղասպանությունը: Քննադատության չեն դիմանում նրա փորձերը զուգահեռներ անցկացնել Լեռնային Ղարաբաղի դեպքերի և եվրոպական երկրներում անջատողական առանձին դրսևորումների միջև, դրսևորումներ, որոնք խիստ քննադատության են ենթարկվում ճիշտ այդ նույն եվրոպական երկրների ազգաբնակչության ճնշող մեծամասնության կողմից:

Ըստ էության, պարոն Մերչանը բելգիացիներին, ֆրանսիացիներին, անգլիացիներին, լեհերին, ռուսներին, իտալացիներին կոչ էր անում փրկել իրենց` հենց իրենցից: Լավ է, որ Եվրոպայի խորհրդում չկան Կանադայի ներկայացուցիչներ, թե չէ նրանց ոչ մի կերպ չէին ների այն, որ Կանադայի կառավարությունը մի երկու տարի առաջ հնարավորություն ընձեռեց քվեբեկցիներին հանրաքվեի ճանապարհով որոշել իրենց հետագա ճակատագիրը: Մերչանի ելույթում պահպանվել էին բյուզանդական տխրահռչակ քաղաքականության ավանդույթները: Ասես, 1453թ. հրի և սրի մատնելով Կոստանդնուպոլիսը, օսմանները ինչ-ինչ դասեր էին քաղել իրենց կործանած բյուզանդական քաղաքակրթությունից: Հանուն արդարության ասենք, որ նրանք բյուզանդացիներից ընդօրինակել էին ամենևին էլ ոչ ամենալավը: Թուրքիայի մեր գործընկերոջ կողմից չգիտես ինչու չհիշատակվեցին 1974թ. հուլիսյան իրադարձությունները, երբ թուրքական զորամիավորումը մտավ Կիպրոս և բռնանվաճեց ինքնիշխան, անկախ Կիպրոսի Հանրապետության տարածքի գրեթե 40 տոկոսը, պետություն, որի ազգաբնակչության 82 տոկոսը կազմում էին հույները, ինչպես նաև հայերն ու մարոնիթները: Չհիշատակվեց, որ բռնանվաճման հետևանքը եղավ հազարավոր հույն կիպրոսցիների մահը, ավելի քան 200.000 քրիստոնյա կիպրոսցիների բռնի տեղահանումը, որոնք դարձան փախստականներ իրենց սեփական երկրում:

Ակամայից հիշողությանդ մեջ արթնանում են աստվածաշնչյան հետևյալ խոսքերը. «Ինչո՞ւ քո եղբոր աչքի շյուղը տեսնում ես, իսկ քո աչքի մեջ գերանը չես տեսնում. կամ ինչպե՞ս քո եղբորն ասում ես` թո´ղ որ հանեմ այդ շյուղը քո աչքից, եվ ահա քո աչքում գերան կա: Կեղծավո´ր, նախ հանի´ր քո աչքից այդ գերանը, և ապա հստակ կտեսնես քո եղբոր աչքից շյուղը հանելու համար» (Ավետարան ըստ Մատթեոսի):

Էթնիկ զտումների զոհերի հիշատակի Եվրոպական կենտրոնի ստեղծումը պետք է սկսել մեր սեփական պատմական հիշողության վերականգնումից: Իսկ մեզ համար որպես օրինակ թող ծառայի «Mea Culpa» - «Իմ մեղքը» խոստովանությունը, որով հանդես եկավ Հռոմի պապ Հովհաննես Պողոս 2-րդը 2000 թվականին Քրիստոսի Ծննդից հետո: Նա ներողամտություն հայցեց Աստծուց և մարդկությունից կաթոլիկ եկեղեցու այն գործողությունների համար, որոնք կատարվել են հերետիկոսների և ազատամիտների նկատմամբ, անհանդուրժողականության, կրոնական պատերազմների և Խաչակրաց արշավանքների, ինչպես նաև հրեաների նկատմամբ բազմաթիվ քրիստոնյաների թշնամանքի և անվստահության համար:

Կարծում եմ, որ Եվրոպական կենտրոնի հիմնադրմանը պետք է նախորդի ԵԽ ԽՎ-ի «Mea Culpa» - «Իմ մեղքը» հայտարարություն - ինքնախոստովանությունը, քանզի եվրոպական մայրցամաքում էթնիկ զտումների բոլոր զոհերը եղել են քաղաքական գործիչների մեղքով, այլ ոչ թե ժողովուրդների: Իսկ ժողովուրդները սպասում են քաղաքական գործիչների, մեր բոլորի մեղանչմանը: