Ալեքսան Կարապետյանի ելույթը

Ազգային ժողովի արտահերթ նստաշրջանում

30.08.2005թ.

Առավել հատկանշական է, այսպես կոչված, բարեփոխված տարբերակի 56/1 հոդվածի 2-րդ և 3-րդ պարբերությունները, որոնք համապատասխանաբար շարադրված են հետևյալ կերպ.

«Հանրապետության Նախագահն իր լիազորությունների ժամկետում և, դրանից հետո, չի կարող հետապնդվել և պատասխանատվության ենթարկվել, իր կարգավիճակից բխող գործողությունների համար»: Եվ, ապա, «Իր կարգավիճակի հետ չկապված գործողությունների համար Հանրապետության Նախագահը կարող է պատասխանատվության ենթարկվել իր լիազորությունների ավարտից հետո, բացառությամբ 57-րդ հոդվածում սահմանված դեպքերի»: Կարելի է արձանագրել, որ եթե Ռ.Քոչարյանն իր իշխանավարության ընթացքում կատարել է և շարունակի կատարել տարբեր տեսակի կենցաղային ու այլ բնույթի իրավախախտումներ և հանցագործություններ, ապա նա արդեն կոալիցիայից կունենա «անձեռնմխելիության բարաթ», երևանցիների լեզվով ասած` «գժի» թուղթ, դրանով իսկ հասկացնելով բոլորին, որ ինչ արել եմ, և ինչ էլ անեմ` «ատվիչա» չեմ, հետո չնեղանաք:

Իսկ ի՞նչ է արել որ: Երկրի ստրատեգիական ունեցվածքը, շան մսի գնով վաճառեց և շարունակում է վաճառել ի օգուտ իր յուրայինների, իրեն հարող օլիգարխներին հովանավորել է և շարունակում է հովանավորել, վարկաբեկելով ազատ բիզնեսի գաղափարը, Երևանի կենտրոնը ապականել է և շարունակում է ապականել, ի օգուտ իր պնակալեզների և համախոհների, իր նշանակած նախարարները ժողովրդից գողացած փողերը վատնել են և շարունակում են վատնել աշխարհի հայտնի կազինոներում և այսպես շարունակ: Ուզում եք ասեք հենց Սահմանադրության այս կետը ուժի մեջ մտնի այս երևույթներն էլ կվերանան: Այդ դեպքում խորհուրդ կտամ շուտ-շուտ ասեք, որ չմոռանաք, որովհետև հենց այդ ժամանակ է սկսելու հայտնի ասացվածքի գործողությունները:

Եկեք շարունակենք բարեփումների ենթարկված Սահմանադրության որոշ հոդվածների պարզաբանումները: Այսպես, հոդված 57-ի (վերջին պարբերություն). «Եթե Սահմանադրական դատարանի եզրակացությամբ Հանրապետության Նախագահին պաշտոնանկ անելու հիմքերը բացակայում են, ապա հարցը հանվում է Ազգային Ժողովի քննարկումից»:

Պարզվում է, որ ժողովրդի կողմից ընտրված Ազգային ժողովի 131 պատգամավորների նկատմամբ վստահությունն ավելի քիչ է, քան ՀՀ Նախագահի և ԱԺ նախագահի կողմից Սահմանադրական դատարանի նշանակված 9-ը անդամի:

Նույն դրույթը մտցված է նաև 59-րդ հոդվածում, որտեղ նույն ձևով վերոհիշյալ պահանջից զրկում են նաև Կառավարությանը, եթե վերջինս համարձակվի դիմել Ազգային ժողովին` ՀՀ Նախագահի լիազորությունների կատարման անհնարինության պահանջով:

Եկեք շարունակենք: 97-րդ հոդվածում նոր պարբերություն է մտցվել, ըստ որի դատավորին և ՍԴ-ի անդամին չեն կարող կալանավորել, ներգրավել որպես մեղադրյալ, ինչպես նաև նրա նկատմամբ չեն կարող դատական կարգով վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարց հարուցվել առանց արդարադատության խորհրդի և ՍԴ-ի համաձայնության:

Վերն ասվածից բխող եզրակացությունը հետևյալն է. սահմանադրական նոր փոփոխություններով ժողովրդի կողմից Ազգային ժողովի 131 ընտրված պատգամավորի, ՍԴ-ի նշանակված 9 անդամի և ընդհանուր առմամբ բոլոր դատավորների կարգավիճակը նույնացվում է: Ես առաջարկել եմ, որ Սահմանադրությունից դուրս գա, 66-րդ հոդվածը, բայց բավական չէ, որ անձեռնմխելիության միշտ վիճարկվող, նորմերը պահպանվում են ընտրված պատգամավորների համար, այժմ էլ այդ նորմերը տրվում են նշանակովի, և իրենց, կասկածելի, հեղինակությամբ հայտնի դատավորներին:

Մենք արդեն տեսանք, որ առանց ՍԴ-ի համաձայնության ՀՀ Նախագահին չենք կարող պաշտոնանկ անել: Առանց ՍԴ-ի եզրակացության, հետևապես համաձայնության, ԱԺ-ն չի կարող ընդհանուր ձայների թվի մեծամասնությամբ դադարեցնել ՍԴ-ի իր նշանակած անդամի լիազորությունները, և համաձայնություն տալ` որպես մեղադրյալ նրան ներգրավելու, կալանավորելու կամ նրա նկատմամբ դատական կարգով վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարց հարուցելու վերաբերյալ (հոդված 83/3 կետ):

100-րդ հոդվածի 8-րդ կետի և 109-րդ հոդվածի հիման վրա ՍԴ-ն եզրակացություն է տալիս համայնքի ղեկավարներին պաշտոնանկ անելու հիմքերի մասին: Այսինքն` ՀՀ Նախագահն անուղղակի կարգավորում է նաև այս բնագավառը, որպեսզի Կառավարությունն էլ շատ չոգևորվի, թե իրենից անկախ է: Իսկ ուշագրավը, դա Քոչարյանի հենարանին` ՍԴ անդամներին, նախատեսվող Սահմանադրության 9-րդ գլխում` ավելացված 117-րդ հոդվածի 14-րդ կետն է, ըստ որի Սահմանադրական դատարանի գործող անդամներին թույլատրվել է շարունակել պաշտոնավարել, մինչև 70 տարին լրանալը 65-ի փոխարեն: Այսինքն այդ մարդիկ դեռ Քոչարյանին, ապագա խախտումների համար պետք են գալու:

Այս բոլոր փոփոխություններին ծանոթանալիս` գալիս ես մի եզրակացության. ի՞նչ բարեփոխումների մասին կարելի է խոսել, երբ Սահմանադրության և սահմանադրական կարգի երաշխավոր ինստիտուտն օժտվելու է ոչ ժողովրդավարական, ավտորիտար լծակներով, չնայած նրան, որ ՍԴ-ն արդեն բազմիցս ապացուցել է մարդու իրավունքների, Սահմանադրության խախտման փաստերի և ժողովրդավարության պահպանման հարցում իր մասնակցության զրոյական ներդրումը: Սրա՞նք են, այսպես կոչված, իշխանական թևերի միջև նախատեսվող հակակշիռների ձևերը:

Իսկ ես, կարծում եմ, որ Ռ.Քոչարյանը վերջապես վարձահատույց եղավ Սահմանադրական դատարանին ու նրա նախագահին 1998 և 2003 թվականներին ՀՀ Նախագահ ընտրվելիս գործող Սահմանադրության 50-րդ հոդվածի երկրորդ պարբերության կոպիտ խախտման համար, 2003 թ. նախագահական ընտրությունների ժամանակ ընդդիմությանն ու ժողովրդին լկտիաբար խաբելու և վստահության «հանրաքվեի անցկացման» անհրաժեշտության պատրվակով ժողովրդի արդարացի ընդվզումը ճնշելու և կանխելու համար: Այնպես որ «հարգելիներս», ժողովուրդը դեռ իր վերջին խոսքը ձեր մասին չի ասել:

Սահմանադրական դատարանն իր ստեղծման օրից` 1996թ. փետրվարից, պետք է հետևեր, որպեսզի Սահմանադրությունն ապահովեր իշխանափոխության էվոլյուցիոն գործընթացը, որպեսզի իշխանափոխությունը Հայաստանում տեղի ունենար ոչ թե վերևից` բանդիտիզմի և վոլյունտարիզմի սկզբունքով (ինչպես դա արվեց 1996թ. սեպտեմբերի 26-ին և 1998թ. փետրվարի 4-ին), այլ ներքևից` ժողովրդավարական սկզբունքով` ընտրական իրավունքի գործադրմամբ: Մեր ժողովուրդը դեժավյու չունի, Սահմանադրական դատարանն էլ երկրում քաղաքական բոլոր կատակլիզմների ժամանակ կամ դիտորդի կամ էլ եղել է ժողովրդին և ընդդիմությանը խաբելու ու նրանց արդարացի պայքարից շեղելու կարգավիճակում (մարտ 2003թ.):

Ես համոզված եմ, որ Սահմանադրության մեջ ավելացված այս լրացուցիչ հոդվածներով ՍԴ-ն չի դառնա ավելի ինքնուրույն և ազատ, այլ նմանվելով իրեն նշանակողներին, կարող է վերածվել կոռումպացված և հակաժողովրդավարական օրգանի: Եվ դրա արդյունքը կլինի այն, որ հաջորդ ընտրությունները Հայաստանում կլինեն ոչ թե քվեաթերթիկներով, այլ միայն փողերով կամ էլ տանկերով:

Այս ամենը ցավով եմ ասում, երևի ես այն շատ քիչ մարդկանց թվում եմ, որոնք չեն ուզում, որ ՍԴ-ն էլ ավելի վարկաբեկվի:

Հարգելի գործընկերներ պատահական չէ, որ առաջարկեցի պատգամավորի անձեռմխելիությունը ապահովող 66-րդ հոդվածը ևս հանել Սահմանադրությունից: Այդ հոդվածը պետք է ոչ թե ընդդիմադիրներին, այլ միայն իշխանություններին և նրա կամակատարներին, կատարած և դեռ չկատարած հանցագործությունների համար արդարադատությունից խուսափելու և մեր ժողովրդի դատաստանից իրենց պաշտպանելու համար: Օրինակ 2004թ. ապրիլի 12-ի գիշերը ոչ ինձ, ոչ Գեղամյանին, որը միաժամանակ Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական Վեհաժողովի և ԵԱՀԿ-ի պատգամավոր է, այդ հոդվածը չօգնեց, որ իր ներկայությամբ, մեր չափահաս երեխաների աչքերի առջև մեր բնակարանները և կուսակցության գրասենյակը, Սահմանադրությամբ օրինականության երաշխավորը` ՀՀ դատախազությունը, 1937 թվականի ստալինյան բոլոր ավանդույթները պահպանած մեթոդներով, խուզարկեն կարծես թե իրենց իսկ թալանածը մեր մոտ էին փորձում գտնել: Իսկ չէ որ եղան նաև այսպես կոչված «կոլեգաներ» ում աչքերի առաջ ոտնահարվում էր գործող Սահմանադրությունը, և նրանք շատ բաձր գնահատական տվեցին պատժիչ ջոկատների այդ գիշերվա գործունեությանը, նույնիսկ ականտես եղան ջարդերին և ձերբակալություններին, մեր համար պարզ էր Քոչարյանին դուր գալու խնդիր ունեին, մարդը վարչապետ էր ուզում դառնալ: Հիմա ի՞նչ ժողովուրդը նման մարդկանց խորհուրդը լսելո՞վ պիտի այո ասի Սահմանադրության փոփոխություններին:

Այժմ եթե իշխանությունների սանձազերծածը ահաբեկչությո՞ւն-տեռոր չէր, ապա ի՞նչ էր: Այո, 2003 թ. փետրվարին և մայիսին, 2004 թ-ի ապրիլի 5-ին և 12-ին մենք պահանջում էինք վստահության հանրաքվե, ազատ, արդար ընտրություններ, երթերի և ցույցերի ազատություն, մարդու իրավունքների եվրոպական Կոնվենցիայի պահանջների իրագործում և ընդհանուր առմամբ միայն գործող Սահմանադրության դրույթների կատարում: Իսկ ավելի պարզ ասած ժողովրդավարություն, որն էլ միջազգային կառույցների լուռ համաձայնության պայմաններում իշխանությունների կողմից դաժանորեն ճնշվեց:

Պարոն իշխանավորներ, չփորձեք հիմա էլ ասել, որ ժողովրդավար դառնալու համար ձեզ գործող Սահմանադրությունն էր խանգարում: Եվ, վերջապես, համակերպվեք այն մտքի հետ, որ եթե ժողովուրդը ձեզ չի սիրում դա միայն ձեր մեղքն է: Եթե կարծում եք, որ իրոք արդարացի եք, ընդունեք «Ազգային Միաբանություն կուսակցության» առաջարկությունները, և մի փորձեք ապականել բոլորիս ապագան, որովհետև մենք բոլորս միասին ապրելու ենք այդ ապագայում:

Հարգելի գործընկերներ, սահմանադրական բոլոր «բարեփոխումներին» 10 րոպեում անդրադառնալը շատ դժվար է, սակայն եթե կարճ գնահատական տանք այդ փոփոխություններին, ապա կարելի է ասել. «Ամեն ինչից` քիչ-քիչ, արդյունքը` ոչինչ»:

Վերջում առաջարկում եմ սահմանադրական փոփոխությունների ներկայացվող փաթեթից հանել ելույթումս նշված բոլոր վիճահարույց հոդվածները և պարբերությունները: